Bu yazıyı, Türk aile yapısında son yıllarda meydana gelen değişimlerin sağlığa nasıl yansıdığını tartışmak amacıyla kaleme aldım. Ailenin toplum içindeki rolü ve bireylerin sağlık üzerindeki etkisi büyük önem taşırken, değişen dinamiklerin bu etkileşimi nasıl şekillendirdiğini incelemek istedim.

Önelikle ailenin ne olduğunu tanımlayarak başlayalım.

Aile Nedir?

Türk Dil Kurumu aileyi “Evlilik ve kan bağına dayanan, karı, koca, çocuklar, kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birlik; ev,  familya” şeklinde tanımlamaktadır.

Aile (Latince : familia’dan), akrabalık (tanınmış doğum) veya yakınlık (evlilik veya diğer ilişki) yoluyla ilişkili olan bir grup insandır.

Aile, toplumu oluşturan temel kurumlar arasında en eskisidir. Antropolojik araştırmalar kadın ve erkek arasındaki cinsel ilişkileri düzene koyan, doğan çocukların bakımını ve yetiştirilmesini sağlayan aile birlikteliğinin her toplumda bulunduğunu göstermektedir.

Türk Aile Yapısı

Türk kültüründe evliliğe, aileye, anneliğe ve babalığa her daim çok önem atfedilmiştir. Türk toplumunda, önemli bulunan vatan ve devlet kavramları baba ve anne rolleri ile bağdaştırılarak anavatan ve devlet baba ifadeleri kullanılmaktadır. Bu da ailenin ve evliliğin kültürümüz bağlamında önemini ve yerini ifade etmektedir.

Ailenin toplumsal olarak şekillenmesinde geleneksel zaman sürecinde rol oynayan esas faktörlerin din, gelenek ve ekonomi olduğu bilinmektedir. Tarih sürecinde aile ve din bir ilişki halinde birbirlerini etkileyerek bugüne ulaşmıştır. Dolayısıyla Türk kültüründe aile, toplumun bir parçası olarak meydana gelen gelişmeler karşısında kimliğini geleneğe sığınarak koruyan eden bir kurumdur.

Son yıllarda aile hakkında önemli tartışmalar oldu. Ciddi konular arasında hiçbiri aile, hükümet ve din kadar dikkat çekmiyor. Bu üç konudan hiçbiri diğeri olmadan tartışılamaz. Bu son tartışmalar;

• aile sorunları,
• aileciliğin azalması,
• ailenin evrimi,
• ailenin kökeni,
• ailenin değişen işlevleri ve
• ailenin geleceği” ile ilgiliydi.

Şimdi yeni bir aile tipinin ortaya çıktığı söyleniyor.

Evlilik Ailesi…

Ancak, bu her zaman böyle değildi. Başka zamanlarda ve yerlerde aileciliğin bugün ortaya konanlardan farklı çağrışımları vardı.

Türkiye’de aile yapısında değişimi etkileyen diğer temel unsur ise üretim sisteminin değişimi ve toplumun geçim kaynaklarının farklılaşması olarak karşımıza çıkmaktadır.  Sanayileşme ve sonrasında hizmet sektörünün gelişimiyle birlikte iktisadi alanda hızlı bir değişim yaşanmasıyla aile yapısındaki değişiklikler kendini göstermiştir. İnsanların vakitlerinin büyük çoğunluğunu iş hayatında geçirmesiyle modern toplumda insanların karakterleri, alışkanlıkları, toplumsal ilişkileri, yaşayış biçimleri de dâhil pek çok faktör gelişim gösterirken çalışma yaşamı etrafında şekillenmektedir.

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre, Türkiye’de 2008 yılında 4 kişi olan ortalama hane halkı büyüklüğünün, azalma eğilimi göstererek 2023 yılında 3,14 kişiye düştüğü görüldü.

Türkiye Aile Yapısı Araştırması 2021 verilerine göre erkekler, en çok eğitim hayatına öncelik vermekten ve maddi kazancının yeterli olmamasından kaynaklı evlenmek istememektedir. Kadınlar ise en çok eğitim hayatına öncelik vermekten ve sağlık sorunlarından, uygun aday bulamamaktan ve sağlıklı bir evlilik yürütememe endişesinden kaynaklı evlenmek istememektedir.

Aile birimi, üyelerin yaşam evreleri boyunca ve zamanla birbirlerini destekleyebilmeleri ve besleyebilmeleri nedeniyle halk sağlığı için sağlığın korunması ve hastalıkların önlenmesinde eşsiz bir oyuncudur.

Aileyi sağlığın baş rolü yapmak için öneriler

• Sağlık sonuçlarına örnek olarak bebekler ve çocuklar için genetik bozukluk testleri; ergenler ve genç yetişkinler arasında intihar ve madde kötüye kullanımı oranları; ve yetişkin erkekler arasında Alzheimer ve bunama gibi bulaşıcı olmayan hastalıklar verilebilir.
• Bir ebeveynin veya ailedeki herhangi bir üyenin güvenini kazanmak, ailenin kapasitesine yönelik küçümseyici görüşlerden kaçınmak, ailelerin haklarını ve mahremiyetini ve sorumluluklarını yerine getirirken bağımsızlık ihtiyaçlarını kabul etmek önemlidir.
• Her ailenin kapasitesine, insan büyüme potansiyeline ve sağlıklı karar alma süreçlerine saygı ve değer göstermelidir.
• Sağlıklı uygulamaların olumlu modellemesi, bir ailenin kötü yiyecek seçimlerini yeni yiyecekleri çeşitli şekillerde denemek için zaman ayırarak değiştirme çabasını veya ergenler veya çocuklar için aile üyeleriyle etkileşimleri (örneğin diş fırçalama) içeren ve zorlayıcı davranışlar hakkında daha iyi tutumlar öğrenmelerini sağlayan bir oyun uygulamasını tanıtmayı da içerebilir.
• Aile üyeleriyle sorun çözme, ihtiyaç değerlendirmeleri oluşturma ve katılımcı temelli çabalara veya modellere katılım yoluyla çalışmak, uygulayıcılar için açık fırsatlar haline gelir.

Sağlık çalışanları bu rehberlikte hareket etmesi aileyi ve dolaysıyla toplumu güçlendirecektir.

Simbians’ta yer alan hastalıklar ve sağlık durumları hakkında daha fazla bilgi edinin.

Kaynaklar

Demir Z. Değişen Toplumlarda Ailenin Değişmeyen Özellikleri Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 21:2, 2021.

Şentürk, Ü. (2019). Aile sosyolojisine bir katkı. Bursa: Dora Yayınevi

Zimmerman, C. C. (2023). Family and civilization. Simon and Schuster.

Duran R. Türkiye Aile Yapısının Geleceğine Yönelik Çıkarımların Değerlendirilmesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi, 2022, 2 (1): 147-164.

Canatan, K. (2019). Aile Kavramının Tanımı, Aile Sosyolojisi (Ed.) içinde (53-64). İstanbul: Açılım Kitap

Sunar, L. (2019). Değişen toplumsal koşullarda farklılaşan aile yapısı. Lacivert Dergi, 61.

TÜİK 24 Mayıs 2024 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2023-53784 Erişim Tarihi: 08.10.2024

Barnes, M. D., Hanson, C. L., Novilla, L. B., Magnusson, B. M., Crandall, A. C., & Bradford, G. (2020). Family-centered health promotion: perspectives for engaging families and achieving better health outcomes. INQUIRY: The Journal of Health Care Organization, Provision, and Financing, 57.