Zeytin, Anadolu’nun binlerce yıllık bereket sembolü…

Fakat 2024 yılı itibarıyla bu bereketin haritası, üretim tekniklerinden iklim koşullarına kadar birçok etkene bağlı olarak yeniden şekilleniyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun ve Tarım Bakanlığı’nın son verilerine göre, ülke genelinde yağlık zeytin üretimi 2,58 milyon tona ulaşmış durumda. Bu, önceki yıla göre oldukça dikkat çekici bir artış anlamına geliyor.

Bu yazımda 2024 verileri ışığında Türkiye’nin zeytin üretimindeki güçlü illerine, üretim trendlerine ve zeytinyağı ihracatındaki değişimlere yakından bakalım.

2024’ün Fotoğrafı: Türkiye’nin Zeytin Üretim Haritası

Haritaya göre Ege Bölgesi hâlâ liderliğini koruyor, ancak Akdeniz bölgesi illeri yükselişte. 2024 yılında yağlık zeytin üretiminde öne çıkan iller şöyle sıralanıyor.

• İzmir – %17,9

• Manisa – %16,9

• Aydın – %14,1

• Balıkesir – %9,8

• Mersin – %6,8

• Hatay – %6,5

• Muğla – %6,0

• Gaziantep – %4,1

• Osmaniye – %3,2

• Çanakkale – %2,2

Bu tablo, üretimin büyük kısmının hâlâ Ege’nin kıyı illerinde yoğunlaştığını gösteriyor. Ancak Mersin, Hatay ve Gaziantep gibi Doğu Akdeniz illerinin payının artması, iklim değişikliğine bağlı adaptasyonun ve yeni dikim alanlarının etkisini açıkça ortaya koyuyor.

Zeytin Alanları Genişliyor: 6,7 Milyon Dekar

2024 verilerine göre Türkiye’de yağlık zeytin alanı 6,7 milyon dekara yükseldi. Bu, son beş yılda yaklaşık %2,5’lik bir artış anlamına geliyor.

2020 yılında 6,536 milyon dekar olan alan, 2024’te 6,699 milyona ulaşmış durumda.

Bu artış, özellikle ihracat potansiyeli yüksek bölgelerde (Ege ve Akdeniz) yeni bahçelerin kurulmasıyla ilişkili.

Ancak bu genişleme yalnızca miktar değil, kalite hedefiyle de ilerliyor. Zira artık Türkiye, sadece miktar değil; premium kalite zeytinyağı üretimiyle de dünya pazarında rekabet etmek istiyor.

Zeytin Üretimi Rekor Seviyede: 3,75 Milyon Ton

2024’te toplam zeytin üretimi 3 milyon 750 bin ton olarak kaydedildi.
Bu, 2023’e göre yaklaşık %150 artış anlamına geliyor. Özellikle 2022’deki yüksek rekoltenin ardından gelen 2023’teki düşüş (1,52 milyon ton), 2024’te yerini güçlü bir toparlanmaya bırakmış durumda.

Bu artışın arkasında birkaç neden var:

• İklim koşullarının uygun seyretmesi

• Zeytin ağaçlarının dinlenme döngüsünü tamamlaması (periyodisite etkisi)

• Modern budama ve sulama sistemlerinin yaygınlaşması

• Tarım desteklerinin ve sertifikalı fidan dikimlerinin artması

Kısacası, 2024 yılı Türkiye zeytinciliği için “verim yılı” oldu.

Zeytinyağı Üretiminde Büyük Sıçrama

2024 yılı verilerine göre zeytinyağı üretimi 475 bin ton olarak gerçekleşti. Bu, 2023’e göre neredeyse iki katlık bir artış demek (2023: 422 bin ton → 2024: 475 bin ton).

Son beş yıldaki seyrine baktığımızda;

• 2020: 230 bin ton

• 2021: 194 bin ton

• 2022: 235 bin ton

• 2023: 422 bin ton

• 2024: 475 bin ton

Bu tablo, Türkiye’nin artık dünya zeytinyağı liginde üst sıralarda yer aldığını gösteriyor.

Artışta en önemli pay, özellikle Manisa, Aydın, İzmir ve Balıkesir illerinde uygulanan yağlık çeşit dönüşümüne ait. Eskiden sofralık üretilen bazı türler (örneğin Gemlik) artık yağlık türlerle değiştiriliyor.

İhracat ve İthalat Dengesi: Dış Pazarın Yeni Gerçeği

Türkiye 2024’te 101 bin ton zeytinyağı ihracatı gerçekleştirdi. Bu rakam 2023’teki 152 bin tonun altında olsa da, ihracatın katma değerli ürünlere kaydığı görülüyor.

Yani artık miktar değil, litre başına gelir önemli hale geldi.

İthalat ise 53 bin ton seviyesinde. Bu miktar, bazı karışım yağlarda ve sanayi girdilerinde kullanılıyor. Buna rağmen Türkiye hâlâ net zeytinyağı ihracatçısı konumunda.

Verimlilikte Dikkat Çekici Artış

2024’te zeytin verimi ağaç başına 22 kilogram olarak ölçüldü. Bu, 2020’deki 7 kiloluk seviyeye kıyasla üç kattan fazla bir artış anlamına geliyor. Verim artışının temel nedenleri arasında;

• Damlama sulama sistemlerinin yaygınlaşması

• Budama ve bakımda profesyonelleşme

• Organik maddece zengin toprak yönetimi uygulamaları

• Tarımda dijital izleme sistemleri (ör. zeytin sineği sensörleri, nem ölçerler)

Türkiye artık sadece “zeytin ülkesi” değil, teknolojiyle zeytini büyüten bir ülke olma yolunda ilerliyor.

Bölgesel Dönüşüm: Akdeniz’in Yükselişi

Ege hâlâ zirvede olsa da, Akdeniz illeri yükseliyor.

Mersin, Hatay, Osmaniye ve Gaziantep hattı, hem yeni plantasyonlar hem de ihracata dönük tesislerle dikkat çekiyor. Özellikle Hatay ve Gaziantep’te coğrafi işaretli zeytinyağı üretimi, markalaşma açısından önemli bir ivme kazandı.

Bu dönüşüm, zeytinciliğin yalnızca kıyı Ege’ye özgü olmadığını, iklim krizine uyumlu yeni bölgelerin de bu alanda öne çıktığını gösteriyor.

Zeytinyağında Kalite Odaklı Dönem

2024, aynı zamanda kalite ve izlenebilirlik açısından da dönüm noktası oldu. Tarımsal üretim zincirinde artık “ağaçtan sofraya şeffaflık” öncelikli hale geldi. QR kodlu şişeler, bölge menşei etiketleri, soğuk sıkım sertifikaları yaygınlaştı.

Ayrıca soğuk sıkım teknolojisinin yaygınlaşmasıyla, üreticiler artık daha düşük sıcaklıkta presleme yapıyor.
Bu sayede polifenol oranı yüksek, antioksidan değeri güçlü yağlar elde ediliyor.

Üreticinin Gözünden 2024

Birçok üreticiye göre 2024 yılı, son on yılın en bereketli dönemlerinden biri. Ancak yüksek rekolte, fiyat baskısını da beraberinde getirdi. Zeytinyağı fiyatları, dünya pazarındaki dalgalanmalar nedeniyle iç piyasada istikrarsız bir seyir izliyor. Bununla birlikte, yerel kooperatifler ve üretici birlikleri tüketiciyi doğrudan üreticiyle buluşturarak hem gelir adaletini hem de kaliteyi korumaya çalışıyor.

2025’e Bakış: Sürdürülebilirlik ve İklim Uyumlu Tarım

2025’e doğru zeytincilikte üç kavram öne çıkıyor…

Sürdürülebilirlik, dijital tarım ve iklim uyumu.

Zeytin ağacı, kuraklığa dayanıklı bir tür olsa da, yüksek sıcaklıklar ve yağış düzensizlikleri verimi etkileyebiliyor. Bu nedenle artık hedef sadece üretim değil, karbon ayak izini azaltan, suyu verimli kullanan zeytin modelleri kurmak.

Türkiye’nin zeytin geleceği, gelenekle bilimi harmanlayan üreticilerin elinde şekilleniyor.

2024 yılı verileri bize şunu söylüyor.

Türkiye zeytinde yalnızca miktar olarak değil, stratejik bir tarım ve ihracat ürünü olarak da yükseliyor. İzmir, Manisa ve Aydın’ın güçlü mirası, Mersin ve Hatay’ın yenilikçi üretimiyle birleşiyor. Böylece Anadolu’nun zeytin hikâyesi, köklerinden geleceğe uzanan bir başarı öyküsüne dönüşüyor.

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır.

Kaynaklar

T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (2024). Türkiye Zeytinyağı Verileri 2020–2024.