Osteoartrit, dünyada en sık rastlanan kronik enflamatuar ve dejeneratif bir eklem hastalığıdır. Halk arasında “kireçlenme” olarak bilinir.

Eklemi oluşturan karşılıklı iki kemiğin birleştiği yer normalde kıkırdak adı verilen özel bir yapı ile kaplıdır. Bu kıkırdak yapı, kemiklerin ağrıya neden olmadan birbiri üzerinde kaymasını ve serbest hareketi sağlar.

Osteoartrit hastalığında kıkırdakta bozulma, parçalanma ve incelme meydana gelir. Kıkırdak aşındıkça eklemdeki kemikler birbirine sürtünmeye başlar, eklemi oluşturan kemiklerde değişiklikler ve eklem çevresi kaslarda kuvvetsizlik ortaya çıkar. Bu da bireylerde ağrı ve hareket kısıtlığına yol açarak yaşam kalitesini düşürür.

En sık etkilediği eklemler ise; eller, kalça, diz ve omurgadır.

Osteoartrit Oluşumunu Etkileyen Faktörler

• İleri yaş
• Kadın cinsiyet
• Genetik faktörler
• Obezite
• Kemik ve eklemleri etkileyen diğer hastalıkların varlığı
• Yıpranma ve aşınma (mekanik faktörler)

Kadınlarda Osteoartrite Neden Daha Sık Rastlanılır?

Bilimsel araştırmalara göre kadınlar, erkeklere kıyasla osteoartrite daha yatkındır. Bu konuda bazı bulguları paylaşmak istiyorum.

• 50-60 yaşları arasındaki kadınlarda, aynı yaş grubundaki erkeklere göre el osteoartriti gelişme olasılığı 3,5 kat daha fazladır.
• Kadınlarda diz osteoartriti gelişme olasılığı erkeklerden %40 daha fazladır
• Kadınlarda kalça osteoartriti gelişme olasılığı erkeklerden %10 daha fazladır.

Aynı zamanda, kadınların erkeklerden daha şiddetli osteoartrit ağrısı bildirme eğiliminde olduğu görülmüştür.

Hormon Seviyelerindeki Değişimler

Hormon seviyeleri, menstruasyon döngüleri ile dalgalanır ve menopoz sırasında değişir. Döngünün belirli aşamalarında artan hormon seviyeleri, eklem gevşekliğine sebep olur. Bu durum da eklemlerde instabiliteye ve yaralanma riskinin artmasına neden olur.

Menopoz

Östrojenin özellikle diz ve kalça kemikleri üzerindeki koruyucu etkisi bilindiğinden ve dolayısıyla da menopoz sonrası östrojen seviyesindeki azalma hastalığa yatkınlığı artırdığı için kadınlarda osteoartrit görülme olasılığı erkeklere kıyasla 2,6 kat daha fazladır. Menopozla birlikte görülen hormonal değişiklikler, kemikten kana kalsiyum geçişinin artmasına neden olur. Bu şekilde kemik kayıpları da artmaktadır.

Biyomekanik Farklılıklar

Yapılan bilimsel çalışmalarda, anatomik farklılıklar nedeniyle kadınların dizlerinin daha fazla yıprandığını erkeklerin dizleri ile karşılaştırıldığında, kadınların diz eklemlerinin kemikli yüzeylerinin birbirine uymadığını veya birbirleriyle uyumlu hareket etmediğini göstermiştir. Bu anatomik farklılıklar ve ilişkili eklem yükü, osteoartrit gelişimine katkıda bulunabileceği görülmüştür.

Obezite

Obezite görülme oranının kadınlarda daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Obezite, osteoartrit riskini artırır çünkü: Ekstra ağırlık, kalça, dizler ve ayak bilekleri gibi vücudun yükünü taşıyan eklemlere daha fazla baskı uygular. Bu stres, eklemler arasında sürtünmeyi artırır ve eklem yüzeylerine zarar verir. Bunun yanında, obezite, düşük dereceli, sistemik iltihaplanma ile de ilişkili bulunmuştur. Bu iltihap, ellerdeki ağırlık taşımayan eklemler de dahil olmak üzere herhangi bir eklemde osteoartrit oluşumunu ortaya çıkartıyor.

Osteoartritli Bireyin Eğitimi Neleri İçermelidir?

Eklemlerin Korunması

Tutulum olan ekleme aşırı yük bindiren aktiviteler ve bunlardan kaçınma yolları hakkında birey bilgilendirilir, bu sadece ağrıyı azaltmaz aynı zamanda ileride oluşabilecek hasarı da önler. Bu amaçla bireylerin uzun süre ayakta durmamaları ve çömelmemeleri önerilir. Bireye pozisyon verme öğretilir. Dizleri veya kalçayı desteklemek için yastık kullanarak eklemi ve çevresindeki kasları gevşetmeye yardımcı olma gibi uygulamalar ile bireyin konforunu arttırmak hedeflenir.

Beslenme Alışkanlığında Değişim

• Osteoartritli bireylere özgü, kesin sınırları belirlenmiş bir diyet bulunmamaktadır. Bu tür hastaların yemesi önerilen ve önerilmeyen yiyecekler vardır. Taze sebze, meyve ve zeytinyağı gibi besinleri içeren Akdeniz diyeti osteoartrit belirtilerini hafifletir. Özellikle balık, enginar, kırmızı biber, domates, ısırgan ve baklagillerin tüketilmesi gerekir.
• Dejeneratif eklem değişikliği düşük tuz, şeker ve yağ içeren, protein ve karbonhidratı yüksek olan diyetle önlenebilir.
• Kahve ve tütünün osteoartriti kötüleştirdiği bilinir.
• Osteoartirt hastaları genelde şişmandır. Hastanın arzu edilen kilosuna inebilmesi için enerjisi sınırlı diyet uygulanmalıdır.
• Yeterli miktarda kalsiyum sağlanması açısından yağı azaltılmış süt ürünlerinden yararlanılır.
• Östrojene ek olarak kombine kalsiyum tedavisi, D vitamini desteği, prebiyotik tüketimi, vitamin A ve E alımı önerilmektedir

Egzersiz

Kas gücünü arttırmak ve kontraktürleri önlemek amacıyla izometrik, izotonik ve germe egzersizleri sıklıkla tercih edilmektedir. İyi bir şekilde planlanmış ve bu egzersiz gruplarını içeren tedavi programları ağrıyı azaltma, fiziksel fonksiyonu arttırma açısından bireye önerilir.

Simbians Platformu‘nda daha iyi olmanız için sağlık profesyonelleri olarak sağlık içerikleri üretiyoruz. Platformumuza kayıt olarak hastalıkları ve tıbbi yazarları takip edebilirsiniz.

Kaynaklar

Karataş T, Yılmaz E, Polat Ü (2022). Osteoartrit Yönetimi, Yaşam Kalitesi ve Hemşirenin Destekleyici Rolü. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi

Aksu S, Erenel A (2023). Menopozal Dönem Semptomları ve Hemşirelik Bakımı. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi

https://www.trasd.org.tr/hastalik/osteoartrit-kireclenme Erişim Tarihi: 20.01.2025