Sosyal medyada dolaşırken genç bir annenin şu sorusuna rastladım: “Çocuğumun bir gözünün tembel olduğunu söylediler ama gözlükle geçmezmiş, bu ne demek?” Bu soruyla birlikte, toplumda aslında ne kadar yaygın ama bir o kadar da fark edilmeyen bir sağlık sorunuyla karşı karşıya olduğumuzu bir kez daha fark ettim: Göz tembelliği, yani tıbbi adıyla ambliyopi.

Bu yazıyı hazırlamamın sebebi, göz tembelliğinin çoğunlukla “gözde bir sorun var” sanılması ama gerçekte beynin görsel bilgiyi nasıl işlediğiyle ilgili olması. Erken dönemde fark edilip müdahale edilmediğinde ise geri dönüşü olmayan bir tabloya yol açabiliyor. Görme duyusu, çocuğun gelişimindeki en kritik yapı taşlarından biri ve her sağlıklı göz, beyin tarafından “aktif olarak kullanılmadığı” sürece aslında potansiyelini kaybetmeye mahkûm.

Gelin şimdi bu önemli konuyu birlikte adım adım anlayalım.

Göz Tembelliği (Ambliyopi) Nedir?

Göz tembelliği, tıbbi adıyla ambliyopi, aslında gözde değil, beyinde olan bir görme problemidir. Gözün kendisi yapısal olarak sağlam olabilir ama gelen görüntüyü işleyen beyin bölgesi bu göze güvenmeyi zamanla bırakır. Yani göz var ve tüm yapıları ve hücreleriyle normal bir gözden farksız ama beyin o gözü kullanmaktan vazgeçmiştir. Bu da kalıcı ve erken yaşta önlem alınırsa hiç başlamayacak bir durumdur.

Göz Tembelliği Neden Olur?

Ambliyopi genellikle çocukluk çağında ortaya çıkar ve kritik gelişim penceresi dediğimiz 0–7 yaş arasında yerleşir. Nedenleri arasında;

Şaşılık (strabismus)

Beyin, kayan gözü devre dışı bırakır ki çift görme olmasın. İki göz koordineli hareket etmezse beyinde iki farklı görüntü oluşur. Bu da kişide çift görme (diplopi) dediğimiz durumu oluşturur. Eğer bu durum, doğum sonrası görme merkezinin hâlâ gelişmekte olduğu erken yaşlarda ortaya çıkarsa, beyin görüntüyü iptal etmeye alışır. Gelişim süreci tamamlandığında ise bu iptal durumu kalıcı hale gelir. Yani şaşılık sonradan düzeltilse bile, beynin o göze ait görme merkezinde oluşan körelme geri döndürülemez.

Kırma Kusuru Farkı

İki göz arasında numara farkı varsa beyin net olanı tercih eder. Şaşılıkta bahsettiğim diğerini sil mekanizması ile benzerdir.

Göz Kapağı Düşüklüğü (Pitozis) ya da Katarakt Gibi Işığın Göze Girişini Engelleyici Nedenler

Görüntü hiç ulaşmazsa, beyin o gözü pas geçer ve diğerine odaklanır.

Vücudun çok temel bir sistemi vardır: Kullanılmayan kas erir. Görsel sistem de farklı değildir.

Göz Tembelliği Belirtileri Nelerdir?

En sık duyulan cümle…

“Hocam iki gözle baktığında normaldi, hiç fark etmedik.”

Haklısınız, çünkü çocuklar genellikle tek gözün kötü olduğunu söylemez. İki göz açıkken diğer göz onun yerini telafi eder.

Ancak;

• Derinlik hissi bozulur (iki göz tam görse bile derinlik algısı olmayabilir). Bunun üzerinde özellikle durmak istiyorum. Göz tembelliği durumlarından bazen iki göz de tam olarak görebilir ve kişi tam gören iki gözle tamamen sağlıklı gibi düşünülebilir ve derinlik algısı olmadığını fark etmeden yıllar boyu yaşayabilir.

Nasıl Anlıyoruz?

Anlaması biraz zor görünebilir ama basit ve hızlı bir şeklide ne dediğimi anlayabilirsiniz. Tek gözünüzü kapatın evet şu an itibariyle derinlik algısı yok olmuştur. Hayır çok normal görüyorum 3 boyutlu her şey ne alaka dediğiniz ana geldik. Tabii ki gördünüz nesneler kare ya çember gibi iki boyutlu görünmüyor beyniniz nesnelerin konumuna göre yorum yapıp 3 boyutlu bir algı canlandırıyor. Bunu en iyi ve net şekilde 3 boyutlu bir filmi izlerken tek gözünüzü kapatarak bakın o zaman anlayacaksınız önce iki gözle bakın sonra tek göz kapatıp bakın farkı görürsünüz.

Peki, bu durumun yaşamımıza etkisi nedir?

Aslında göründüğünden daha büyük bir önemi var. Derinlik algısının olmaması durumunda araba park etmekten göz kararı ölçü almaya kadar çeşitli durumlarda zorlanma olmasının yanında derinlik algısının önemli olduğu meslekleri seçerken dikkatli olmak da önemlidir. Kendi mesleğimden örnek vermem gerekirse derinlik algısının olmaması durumunda özellikle mikroskobik cerrahileri yapmak aşırı zorlaşır. Bunun farkında olarak uzmanlık alanımıza karar vermek önemlidir.

• Göz kayması olabilir.
• Tek göz kapatıldığında yani iyi gören göz kapatıldığında çocuk itiraz eder ve diğer gözün kapatılmasına göre şiddetli bir tepki verir.
• Çoğu zaman rutin göz taramasında fark edilen bir durumdur.

Göz Tembelliği Tanısı Nasıl Konur?

Görme Keskinliği Testi (her göz ayrı ayrı)

Bu testtte hedef basit – her göz tek başına 10/10 görebiliyor mu?

Muayenede kırma kusuru, kayma, göz önünde ışığı engelleyen bir durum olup olmadığı değerlendirilir. Bunun üzerinde de biraz durmak istiyorum normal bireylerde göz içinde kırmızı refle dediğimiz bir görüntü vardır bazen fotoğraf çekilirken çıkan kırmızı göz görüntüsünden bahsediyorum bu görüntü aslında ilgili gözde kırmızı refle olduğunu ve gözün sağlıklı olduğunu gösterir ve muayenelerde rutin olarak mutlaka bakılır fakat ışığın içeri girmesinin engelleyen durumlarda (bir çok sebebi vardır) kırmız görüntü yerine beyaz bir refle (lökokori) görülür mesela bir göz kırmızı bir göz beyaz olabilir ve kesin göz muayenesi gerektiren bir durumdur. Özellikle çocuklarda böyle bir bulgu fark edilmesi durumunda vakit kaybetmeden göz doktoruna başvurmak hayati düzeyde önemli olabilir.

Erken teşhis, tedavinin kaderini belirler.

Göz Tembelliği Tedavi Yöntemleri

Kırma Kusurunun Düzeltilmesi

Gözlükle net görüntü sunmak temel adımdır. Her iki göz eşit şartta olmalıdır ki iki görme bölgesi de beynin gelişim döneminde uyarılmaya devam etsin.

Kapama Tedavisi (oklüzyon)

Güçlü göz kapatılır, zayıf göz çalışmaya zorlanır. “Tembele zorla iş yaptırma” modelidir.

Günde birkaç saatlik kapama bile sinaptik düzeyde iyileşme başlatır. Tabii bu duruma çocuk ciddi şeklide itiraz eder kapatılan gözü açmaya çalışır bu durumlarda çocuk itiraz ediyor, ağlıyor, bağırıyor, biz kapatıyoruz ama gizlice açıyor asla bir bahane değildir. Unutulmamalıdır o bir çocuk ve tedaviden tamamen aile sorumludur ve doktorun söylediği saatlerde kapama yapmaması çocuğun yetişkinlik dahil olmak üzere tüm hayatını göz tembelliği ile yaşamasına neden olur ve bu kadar basit bir işlemle bu durumdan kurtulacak olan çocukların büyüdüğü zaman ailelerine sitem ettiğini de duymuşluğum var. Sıkı takip ve öneri olarak bu işlemi bir oyun gibi çocukla karşılıklı yapmak olumlu geri bildirim aldığımız yöntemlerdir.

Atropin Damla

Güçlü gözü “bulanıklaştırarak” beyni zayıf gözü kullanmaya yönlendirir. Kapamaya alternatif olarak önerilir ve sağlam gözün göz bebeğini damla yardımı ile büyüterek (dilatasyon) az gören gözden de daha bulanık görmesini sağlayarak tembel gözü çalışmaya zorlama şeklinde bir yöntemdir ama damla da olsa vücut sistemine biraz ilaç geçebilmekte ve bunun yan etkileri olabilmekte zaten bu tedavi öncesi de çocuğun ailesine riskler ile ilgili onam formu imzalatılır ve tedavi sonra başlar.

Dijital Terapiler ve Nöroplastik Egzersizler

Son yıllarda çift gözle oynanan bazı dijital oyunlar ve sanal gerçeklik uygulamaları beyindeki tembelliği azaltmaya yönelik olarak denenmektedir.

Göz Tembelliği Tedavisinde Yaş Sınırı Var mı?

Klasik bilgiyi sizlerle paylaşmak istiyorum.

En iyi sonuç 7 yaş öncesinde alınır.

Ama yeni çalışmalarda adolesan dönemde hatta erişkinde bile sinaptik düzeyde iyileşme izlenmiş.

Yani geç kalındı demek yerine, fırsat penceresi daraldı demek daha doğru.

Göz Tembelliği İlerler mi?

Kendi başına ilerlemez ama erken fark edilmezse kalıcı hale gelir.

Ve en kritik nokta;

Tembel göz, gözlükle veya herhangi bir ameliyat ile düzeltilemez. Çünkü sorun gözde değil, beyindeki görme algısında.

Kısaca bu hastalık için Göz Açık Ama Sistem Offline diyebiliriz.

Göz tembelliği, gözün değil, beynin tercihlerinin sonucudur. Bir göz ne kadar sağlıklı olursa olsun, eğer beyin ona güvenmiyorsa, o göz zamanla unutulur. Bu yüzden erken tanı, çocuklukta göz muayenesi, her iki gözün ayrı değerlendirilmesi hayati önem taşır. Bir sonraki yazıda hangi yaşta hangi tedaviler daha etkili, kapama saatleri nasıl ayarlanmalı, dijital terapilerin yeri nedir gibi konuları detaylandıracağım.

O zaman ne diyelim.

Çocukken yaptığımız herhangi bir tembellik sonradan çok çalışma ya da şans ile telafi edilebilir ama göz tembelliği ömür boyu mahkumiyettir.

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır.