Bu yazımda, sağlıklı beslenme arayışının nasıl bir yeme bozukluğuna dönüşebildiğini, ortoreksiyanın belirtilerini, nedenlerini ve çözüm yollarını paylaşacağım.

Artık hepimiz “sağlıklı yaşam” kelimesine çok aşinayız.

Sosyal medyada “temiz beslenme”, “şekersiz hayat”, “glütensiz tarifler” paylaşımlarına maruz kalmayan neredeyse yok. Herkes bir şekilde daha doğal, daha saf, daha “iyi” beslenmeye çalışıyor.

Ama bazen bu iyi niyetli çaba, fark ettirmeden sağlıksız bir takıntıya dönüşüyor.

Tam bu noktada karşımıza çıkan durumun adı: Ortoreksiya nervoza.

Ortoreksiya Nedir?

Ortoreksiya, kelime anlamı olarak “doğru yemek” demek. İlk kez 1997 yılında Dr. Steven Bratman tarafından tanımlanmış. Ama ironik olan şu: “Doğru yemek” isterken kişi aslında yanlış bir yola girmiş oluyor.

Ortoreksiya nervoza, klasik anlamda bir yeme bozukluğu gibi görünmez. Çünkü kişi kilo vermek ya da zayıf görünmek istemez; amacı yalnızca *“mükemmel sağlıklı beslenmek”*tir.

Ama bu mükemmellik arayışı öyle bir noktaya gelir ki, kişi artık yemek yemekten keyif almaz. Her şey bir “kural”a dönüşür.
Bir süre sonra yeme eylemi, yaşamın doğal bir parçası olmaktan çıkar; bir sınav, bir kontrol alanı, bir vicdan muhasebesi haline gelir.

Ortoreksiya Belirtileri Nelerdir?

Ortoreksiya genellikle gizli ilerler çünkü dışarıdan bakıldığında kişi “örnek bir yaşam” sürüyor gibidir.
Ama içeride işler öyle yürümez.

Ortoreksiyanın en sık görülen belirtileri — madde madde ama biraz içten konuşalım.

Yiyecekleri “iyi” ve “kötü” olarak sınıflandırmak

Bir noktadan sonra kişi, yiyecekleri neredeyse ahlaki bir temele oturtur.

“Bu besin temiz, bu kirli. Bu sağlıklı, bu zehir.”

Şeker, un, süt, yağ gibi besinler şeytanlaştırılır.

Bazen öyle bir hale gelir ki, kişi arkadaşının elindeki kahveyi görünce bile “içinde katkı var” diye huzursuz olur.

Sürekli yemek hakkında düşünmek

Bir gününüzün büyük kısmını “ne yesem, ne yemesem, hangisi daha sağlıklı” diye geçiriyorsanız bu ciddi bir sinyaldir.

Kişi, bir sonraki öğününü planlarken bile kaygı hisseder.

Bu durum, zihinsel enerjiyi öyle tüketir ki, günün sonunda sadece “ne yiyeceğini düşünen” birine dönüşür.

Dışarıda yemek yemekten kaçınmak

“Oradaki yağı bilmiyorum.”

“Restoranda kullandıkları malzemeye güvenemem.”

“Evde daha temiz yaparım.”

Bu cümleleri sık kurmaya başladıysanız, aslında sosyal izolasyon başlıyordur.

Kişi, sağlıklı beslenme uğruna arkadaş buluşmalarından, kutlamalardan, hatta seyahatlerden bile kaçınmaya başlar.

Küçük bir “kural ihlali” büyük suçluluk yaratır

Bir gün diyelim ki dışarıda bir dilim pizza yediniz. Normal bir insan “olsun, bazen olur” der geçer.

Ama ortoreksiya eğiliminde biri için bu, “kendini kontrol edememek”, “zehir almak”, “bütün emeği boşa çıkarmak” gibi dramatik anlamlar taşır.

Bir dilim pizzayla gelen o yoğun suçluluk duygusu, aslında sorunun ne kadar derin olduğunu gösterir.

Yemek planına aşırı bağlılık

Plan dışı her şey kişiyi strese sokar.

“Akşam 19:00’da salatamı yemem gerekiyordu, ama misafir geldi.”

Bu cümle, hayatın akışına uyum sağlayamayan katı bir zihnin yansımasıdır.

Ortoreksiya, kişinin esnekliğini elinden alır.

Ortoreksiya Neden Ortaya Çıkar?

Birçok kişi ortoreksiyanın “kişisel tercih” olduğunu düşünür ama aslında bu durumun altında psikolojik ve toplumsal nedenler vardır.

Sosyal medyanın baskısı

Instagram’da her gün “temiz yaşam”, “fit kahvaltı”, “glütensiz tatlı” paylaşan insanları görüyorsunuz.
Bir süre sonra sizde şu his oluşuyor: “Ben yeterince sağlıklı değilim.”
İşte bu karşılaştırma kültürü, özellikle gençlerde mükemmeliyetçi bir sağlıklı beslenme takıntısı yaratıyor.

Kontrol etme isteği

Hayatta kontrol edemediğimiz birçok şey var: işler, ilişkiler, gelecek…
Ama “ne yediğimiz” kontrol edilebilir bir alan.
Bu yüzden bazı insanlar, hayatın belirsizliğine karşı yiyecekler üzerinden kontrol hissi yaratıyor.

Bilgi kirliliği

İnternette her gün biri çıkıp “süt zehirdir”, “ekmek öldürür”, “karbonhidrat yasak” diyor.
Bu kadar çelişkili bilgi arasında kalınca, kişi “en güvenlisi hiçbirini yememek” noktasına gelebiliyor.

Mükemmeliyetçilik

Ortoreksiya yaşayan kişiler genellikle detaycı, titiz ve kendine karşı acımasız olurlar.

“Yüzde yüz sağlıklı değilse, değmez” bakışı bu kişilik yapısında sık görülür.

Ortoreksiya ile Anoreksiya Arasındaki Fark

Ortoreksiya sık sık anoreksiya ile karıştırılır ama temel fark şudur.

Ortoreksiya, kilo vermek değil, “temiz beslenmek” takıntısıdır.

Anoreksiya hastası “yemekten korkar”, ortoreksiya hastası “sağlıksız yemekten korkar.”

İkisinde de kontrol duygusu baskındır ama odak farklıdır.

Ortoreksiya yaşayan biri aynaya bakarken kilo değil, “ahlaki temizlik” hissine odaklanır. Yani “temiz yemek yedim” derken, sanki bir günah çıkarmış gibi hisseder.

Ortoreksiya Sağlığı Nasıl Etkiler?

En trajik kısmı da burasıdır: kişi sağlıklı olmak isterken sağlığını kaybeder.

Fiziksel etkiler

• Sürekli kısıtlama, vitamin ve mineral eksikliğine yol açar.

• Özellikle B12, D vitamini, demir ve kalsiyum düşer.

• Enerji eksikliği, saç dökülmesi, halsizlik ve hormonal dengesizlikler görülebilir.

Zihinsel etkiler

• Sürekli düşünme hali, yoğun stres ve anksiyeteye yol açar.

• Her öğün bir karar savaşıdır; “şunu yesem mi, yemesem mi?”

• Bu karar yorgunluğu, kişinin yaşam enerjisini emer.

Sosyal etkiler

• Arkadaşlarla yemeğe çıkmamak, aile sofralarından uzaklaşmak sosyal yalnızlığı derinleştirir.

• Bir noktadan sonra kişi “ben farklıyım” diyerek izole olur.

Ortoreksiya Olduğunuzu Nasıl Anlarsınız?

Kendinize samimi bir şekilde aşağıdaki soruları sorun.

• Bir yiyeceği “iyi” ya da “kötü” olarak etiketliyor muyum?

• Bir öğünü kaçırınca ya da plan bozulunca kaygı hissediyor muyum?

• Dışarıda yemek yerken rahat edemiyor muyum?

• Sağlıksız olduğunu düşündüğüm bir şey yediğimde suçluluk duyuyor muyum?

• Sosyal ortamlarda yemek konusunu kontrol etme isteği duyuyor muyum?

Bu soruların çoğuna “evet” diyorsanız, bu durum “sağlıklı beslenme”nin ötesine geçmiş olabilir.

Ortoreksiya Nasıl Tedavi Edilir?

Ortoreksiya tedavi edilebilir bir durumdur.

Ama ilk adım farkında olmaktır.

“Kendime iyi bakmak” ile “kendime takıntılı davranmak” arasındaki farkı görmek gerekir.

Profesyonel destek alın.

Psikolog ve diyetisyen iş birliği burada çok değerlidir.

Bilişsel davranışçı terapi (BDT), kişinin katı düşünce kalıplarını fark etmesini sağlar.

Diyetisyen desteği ise “yasaklı gıdalar” listesini yumuşatır, esnek beslenme farkındalığı kazandırır.

Sosyal destek alın.

Aile, arkadaşlar veya destek gruplarıyla paylaşmak, yalnızlık hissini azaltır.
Çünkü kişi genellikle “beni kimse anlamaz” düşüncesine saplanır.

Kendine şefkat gösterin.

Ortoreksiya yaşayan biri kendine karşı serttir.

Bu yüzden iyileşme sürecinin en önemli parçası, kendini affetmek ve yargılamadan gözlemlemektir.

Her lokmayı “doğru mu yanlış mı” diye değil, “bana nasıl hissettirdi” diye değerlendirmeyi öğrenmek gerekir.

Sağlıklı Beslenirken Takıntıya Düşmemek İçin 5 Öneri

Yasak değil, denge yaratın.

Her şeyin azı karar, çoğu zarar. Tamamen yasaklamak yerine miktar ayarlayın.

Sosyal yemekleri “kaçamak” değil “paylaşım” olarak görün.

Çünkü yemek, sadece beden değil, ruhu da besler.

Etiket değil, içerik okuyun.

“Doğal” yazıyor diye bir şeyin otomatik olarak sağlıklı olduğunu varsaymayın.

Kendinizi değil, enerjinizi gözlemleyin.

Yediğiniz şey size enerji mi veriyor, yoksa sizi daha çok kuralcı mı yapıyor?

Mükemmel değil, sürdürülebilir olun.

Sağlık, her zaman “en doğruyu yapmak” değil, “dengeyi koruyabilmek”tir.

Ortoreksiya, iyi niyetle başlayan bir dengesizliktir. Kişi başta kendine iyi bakmak ister, ama sonunda bu “iyi bakış” kendine zarar vermeye başlar.

Bedeninizi korumaya çalışırken, zihninizi hapsetmeyin. Bir tabağın içinde sadece kalori değil, yaşamın tadı da vardır. Ve bazen, en sağlıklı şey bir dilim pastayı paylaşarak gülmektir.

Eczacıbaşı Evital, online psikolojik ve beslenme danışmanlarından ve sağlık profesyonellerinden randevu almanızı sağlar. Hizmetlere indirimli olarak buradan ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar

Strahler, J., Stark, R., & Wolff, M. (2020). Orthorexia nervosa: A behavioral complex or a new eating disorder? Frontiers in Psychology, 11, 596334. 

Cena, H., Barthels, F., Cuzzolaro, M., Bratman, S., Brytek-Matera, A., Dunn, T., Varga, M., Missbach, B., Donini, L. M., & Roncero, M. (2019). Definition and diagnostic criteria for orthorexia nervosa: A narrative review of the literature. Eating and Weight Disorders – Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 24(2), 209–246.