Tiroid bezi, insan vücudunda boynun ön kısmında, nefes borusunun (trakea) hemen önünde yer alan, kelebeğe benzeyen küçük ama hayati bir organdır. Ağırlığı yalnızca 20 gram civarındadır; ancak metabolizmadan enerji dengesine kadar birçok sistemi etkiler.

Guatr Nedir?

Yukarıda bahsettiğim 20 gramlık bezin büyümesiyle ortaya çıkan duruma guatr denir.

Guatr her zaman ağrılı bir tablo oluşturmaz, ancak bez büyüdükçe yutma güçlüğü ve boğazda şişlik hissi gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Kadınlarda erkeklere göre 4 kat daha sık görülür ve dünya genelinde 2,2 milyar insanı etkileyen en yaygın nedeni iyot eksikliğidir.

Tiroid Bezi ve Hormonları: T3 ve T4

Tiroid bezi, T3 (triiodotironin) ve T4 (tiroksin) adlı hormonları üretir. Bu hormonlar kana karışarak vücuttaki hemen her hücreye ulaşır ve metabolizmayı düzenler. Yani tiroid bezi düzgün çalışmazsa, vücudun enerji üretimi, ısı dengesi, kalp ritmi ve sindirim sistemi gibi birçok sistem de etkilenir.

Guatr Türleri

Guatr, tiroid bezinin fazla ya da az çalışmasına göre iki temel tipe ayrılır.

Hipertiroidi (Toksik Guatr)

Tiroid bezinin fazla çalıştığı durumdur. Hormonlar aşırı üretildiği için metabolizma hızlanır. Bu durumda ortaya çıkan başlıca belirtilerini paylaşmak istiyorum.

• Kalp atışında hızlanma ve ellerde titreme

• Huzursuzluk, sinirlilik ve sıcağa tahammülsüzlük

• Cildin sıcak ve nemli olması

• İştah normal veya artmış olmasına rağmen kilo kaybı

• Saçlarda incelme, kırılma ve dökülme

• Boğazda gözle fark edilir şişlik

Bu belirtiler görüldüğünde tiroid fonksiyon testleri yapılmalıdır. Hormon düzeyleri yüksekse sintigrafi ve diğer testlerle tanı desteklenir.

Tedavide, genellikle hormon üretimini azaltan ilaçlar, radyoaktif iyot tedavisi veya cerrahi müdahale uygulanır.

Hipotiroidi

Tiroid bezinin yetersiz çalışması durumudur. Hormon üretimi azaldığı için metabolizma yavaşlar. Bu durum genellikle iyot eksikliğine, otoimmün hastalıklara veya ameliyat sonrası tiroid dokusunun alınmasına bağlı gelişebilir.

Belirtileri arasında;

• Ciltte kuruluk ve soğuğa karşı hassasiyet

• Sürekli yorgunluk, kas ağrıları ve halsizlik

• Kabızlık ve sindirim problemleri

• Kilo artışı

• Kolesterol ve tansiyonda yükselme

• Saç dökülmesi ve donuk bir görünüm yer alır.

Hipotiroidi özellikle kadınlarda sık görülür. Gebelikte hormon eksikliği, hem annenin sağlığını hem de bebeğin zihinsel ve fiziksel gelişimini olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle düzenli kontrol şarttır.
Tedavi, genellikle eksik hormonun ilaçla dışarıdan alınmasıyla yapılır.

Tiroid Nodülleri ve Kanser Riski

Guatrla birlikte tiroid bezinde kitle (nodül) fark edilirse, biyopsi yapılarak bu kitlenin iyi huylu mu yoksa kanserli mi olduğu belirlenir.

Eğer kitle küçükse ve kansere işaret etmiyorsa, genellikle cerrahiye gerek kalmaz. Ancak rutin ultrason takibi önerilir.

Guatrdan Korunmak İçin Ne Yapmalı?

Guatrın en önemli nedeni iyot eksikliğidir. Tiroid hormonlarının üretimi için iyot olmazsa olmaz bir elementtir. Ancak vücut iyotu kendisi üretemez; dışarıdan gıda veya su yoluyla alınmalıdır.

İyot Kaynakları

• Deniz ürünleri (balık, deniz yosunu)

• Süt ve süt ürünleri

• Yumurta

• İyotlu tuz

Tüketim Önerileri

• İyot ısıya dayanıklı değildir, bu yüzden yemek pişerken tuz en son eklenmelidir.

• Tuz, güneş ışığı ve nemden korunmalıdır; aksi halde içindeki iyot buharlaşabilir.

• Gebelikte iyot ihtiyacı iki katına çıkar, bu nedenle hamile kadınların yeterli iyot alımı çok önemlidir.

• Çocukluk döneminde iyot eksikliği büyüme geriliğine ve zeka gelişiminde bozulmaya neden olabilir.

Tiroid bezi, küçücük yapısına rağmen vücudun enerji, sıcaklık, ruh hali ve metabolik hızını yöneten “biyolojik motor” gibidir. Guatr, bu motorun dengesinin bozulduğunu gösterir.

Düzenli tiroid testleri yaptırmak, dengeli beslenmek ve iyot alımına dikkat etmek; hem guatrın önlenmesi hem de erken tanı için büyük önem taşır.

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır.

Kaynaklar

WHO (2014). Goitre as a determinant of the prevalence and severity of iodine deficiency disorders in populations. [Erişim: 13 Ağustos 2025]