Tınaztepe Üniversitesi’nde konuşmacı olarak katıldığım bir sempozyumda, Acil Hemşireleri Derneği Başkanı Doç. Dr. Gülbin Konakçı’nın yaptığı etkileyici konuşmayı dinledim. Sunum sırasında ekrana yansıtılan “Acil Serviste Kaos?” başlıklı örümcek ağı diyagramı, sadece teorik bir sunum değil; adeta sahadan alınmış bir röntgen gibiydi.

Daha önce bir acil serviste çalışmış biri olarak, her bir başlıkta geçenleri bir kez değil, defalarca yaşamış biri olarak, anlatılanlara fazlasıyla katıldım. O an, salonda bulunan pek çok kişinin gözünde de o tanıdık yoğunluk, çaresizlik, koşuşturma ve mücadele anları canlandı. Çünkü acil servis, sadece klinik bilgiyle değil; kaosla başa çıkma becerisiyle de var olunabilen bir yerdir.

Bu yazıda, Doç. Dr. Gülbin Konakçı’nın konuşmasında da yer verdiği o başlıkları tek tek ele alarak, neden acil servisleri bir anda kontrol edilemez hale getirdiğini paylaşmak istiyorum. Çünkü bu başlıklar, sadece bir liste değil; her biri ayrı bir kriz senaryosudur. Ve her sağlık çalışanının en az bir kez yaşadığı ortak bir sınavdır.

Acil Serviste Kaosun Anatomisi: 11 Gerçek Tehdit

Biyolojik Olaylar

Bu kategoriye bulaşıcı hastalıklar ve biyoterörizm dahil edilebilir. Örnekler;

• Botulism: Solunum yetmezliğine kadar ilerleyebilen ciddi bir gıda kaynaklı zehirlenmedir.

• H1N1 (Domuz Gribi): 2009’daki salgında görüldüğü gibi hızlı yayılım, acil servislere aşırı başvuruya neden olur.
  Bu tür olaylar, yüksek bulaş riski ve personel enfeksiyonu endişesi nedeniyle büyük bir kriz doğurabilir.

Toplu Gıda Zehirlenmeleri

Düğün, okul, askerî birlik veya fabrika gibi kitlesel yemek dağıtımının yapıldığı yerlerde yaşanan gıda zehirlenmeleri, bir anda yüzlerce kişinin başvurusuna neden olabilir. Kusma, ishal, bilinç kaybı gibi şikayetlerle başvuran bu hastaların yönetimi oldukça zordur.

Çoklu Trafik Kazaları

Zincirleme kazalar, otobüs devrilmeleri veya tünel kazaları gibi olaylar, aynı anda çok sayıda ağır yaralının acil servise gelmesine yol açar. Bu durum “çoklu travma yönetimi” gerektirir ve cerrahi, ortopedi, radyoloji gibi birçok birimi aynı anda devreye sokar.

Savaş

Savaş hali, hem sivil hem de askerî yaralıların büyük dalgalar halinde acil servislere gelmesi anlamına gelir. Ayrıca sağlık personelinin güvenliğini ve altyapının devamlılığını da tehdit eder.

Toplumsal Olaylar

Protestolar, kitle hareketleri ve isyanlar gibi olaylarda göz yaşartıcı gaz etkileri, travmalar ve silahlı müdahale sonucu yaralanmalar görülebilir. Bu olaylar sırasında gelen yaralı sayısı kadar güvenlik riski de kaosu derinleştirir.

Nükleer & Radyolojik Sızıntılar

Çernobil ve Fukushima gibi örneklerde olduğu gibi, radyasyon maruziyeti durumunda hızlı tahliye, kontaminasyon kontrolü ve uzun vadeli sağlık izlemeleri gerekir. Ancak radyasyon korkusu, triyaj sürecini bozar ve gereksiz başvurularla kaosa neden olabilir.

Terörizm

Bombalı saldırılar, kimyasal ya da biyolojik silah kullanımı gibi eylemler, çok sayıda yaralının gelmesine neden olur. Aynı zamanda ikinci saldırı riski nedeniyle acil servisin güvenliğini de tehdit eder.

Kimyasal Kazalar

Sanayi tesislerinde, laboratuvarlarda ya da taşıma sırasında gerçekleşen kimyasal sızıntılarda maruz kalanların hızla arındırılması gerekir. Bu tip olaylar, koruyucu ekipman, dekontaminasyon alanı ve özel eğitim gerektirir.

Doğal Afetler

Deprem, sel baskını, yangın gibi olaylar yüzlerce kişinin aynı anda yaralanmasına veya tahliye edilmesine neden olabilir. Örneğin;

Deprem: Travmalar, ezilme sendromu, enfeksiyonlar

Sel: Boğulma, hipotermi, kontamine su kaynaklı hastalıklar

Yangınlar: Yanıklar, duman inhalasyonu
Bu gibi durumlarda altyapı hasarı nedeniyle hastane bile zarar görebilir.

Genel Kaosun En Büyük Sebebi: Hazırlıksızlık

Yukarıda sayılan her bir olay, yeterli hazırlık yapılmadığında kaos yaratabilir. Hastane afet planları, tatbikatlar, personel eğitimi ve kaynak yönetimi bu noktada hayati öneme sahiptir.

Sosyal Etkenler: Başhekim, Bürokrat veya Sanatçı Ziyaretleri

Acil servisin normal işleyişi, yalnızca hasta yoğunluğundan değil; aynı zamanda hiyerarşik ve sosyal baskılardan da etkilenebilir. Özellikle şu tür durumlar, ortamda beklenmeyen bir kaosa yol açabilir.

Başhekim Ziyareti: Başhekim ya da yöneticilerin ani denetimi sırasında sağlık personeli “göze batmama” veya “mükemmel görünme” çabası içine girebilir. Bu da iletişim bozukluklarına, zaman yönetimi sorunlarına neden olabilir.

Bürokrat veya Siyasetçi Ziyareti: Üst düzey bir kamu yöneticisi ya da siyasetçinin gelişi, hem fiziksel düzeni (güvenlik önlemleri, hazırlıklar) hem de psikolojik atmosferi (gerilim, temsil baskısı) değiştirebilir. Personel asli görevinden uzaklaşabilir.

Sanatçı veya Tanınmış Kişi Gelişi: Toplumda tanınan bir ismin acil servise başvurması, medya ilgisini, hasta mahremiyetinin bozulmasını ve halkın meraklı bakışlarını beraberinde getirebilir. Aynı zamanda sağlık personeli “farklı davranma” eğilimi gösterebilir. Bu durum hem diğer hastaların mağduriyetine hem de eşitsizliğe yol açabilir.

Bu tür sosyal etkenler, doğrudan bir kriz yaratmasa da sağlık çalışanlarının dikkatini dağıtarak, hizmet kalitesini ve acil müdahale hızını olumsuz etkileyebilir. Gerçek anlamda kaotik bir ortam doğurmasa da “psikososyal stres faktörü” olarak değerlendirilmelidir.

Acil servisler, her zaman hayat kurtarmanın ön cephesidir. Ancak biyolojik tehditlerden savaşlara kadar pek çok olay, bu cepheyi bozguna uğratabilir. Kaosun önlenmesi, olaylar yaşanmadan önceki hazırlığa ve koordinasyona bağlıdır.

Eğer acil sağlık hizmetlerinde çalışan biriyseniz, bu başlıklar sizin için sadece teorik bilgi değil, gerçek birer senaryo olabilir.

Her biri için bir “B Planınız” var mı?

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır.