Bu içerikle, basınç yaralanmasının (basınç ülseri) ne olduğunu, patofizyolojisini, evrelerini ve risk faktörlerini detaylı bir şekilde öğreneceksiniz. Ayrıca basınç yaralanmalarına karşı alınabilecek önlemleri, risk değerlendirme araçlarını ve hemşirenin bakım sürecindeki kritik rollerini adım adım keşfedeceksiniz. Gelişen teknolojinin bu sürece nasıl katkı sunduğuna da değinerek, hem bireysel hem de sistemsel düzeyde önleyici stratejileri anlayacaksınız.

İçerik Akışı

Basınç Yaralanması Nedir?

Basınç yaralanması (veya basınç ülseri), cilt ve alttaki dokuların, uzun süreli basınç veya sürtünmeye maruz kalması sonucu oluşan doku hasarıdır. Bu yaralar genellikle kemik çıkıntılarının üzerindeki cilt bölgelerinde, örneğin topuk, kuyruk sokumu ve kalça gibi yerlerde meydana gelir. Bu durum, hastaların yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürmekte ve bakım ihtiyaçlarını artırmaktadır.

Basınç yarası hemşirelik bakım süresini uzatır ve sağlık sistemine ciddi maliyet yükü getirir. ABD’de bir basınç yaralanmasının tedavisi 20.900–151.700 dolar arasında değişebilir. Türkiye’de ise tedavi süresi uzar, iş gücü ve kaynak kullanımı artar. Önlenebilir olmalarına rağmen sık görülmeleri, hasta güvenliği ve kalite açısından önemli bir sorumluluk oluşturur (1).

Basınç Yaralanmasının Patofizyolojisi

Lokalize İskemi

Sürekli basınç, kan akışını ve oksijen taşınmasını engeller. Bu durum, atık ürünlerin birikmesine ve hücre ölümüne yol açar. Azalan kan akışının etkileri, dokunun tipine bağlı olarak değişir. Kas dokusu, deriye kıyasla iskemiye karşı daha hassastır (1).

Reperfüzyon Hasarı

Basınç kalktığında meydana gelen reaktif hiperemi, daha önce birikmiş olan toksik metabolitlerin aniden dolaşıma salınmasına neden olur. Bu durum, dokuda inflamatuar yanıtı tetikleyerek hasarın artmasına yol açabilir. İskemi-reperfüzyon döngüleri, hücresel düzeyde oksidatif stres ve enflamasyonun derinleşmesine neden olarak doku hasarının şiddetini artırabilir. Ancak bu mekanizma, derin doku ülserlerinin ani ve belirgin başlangıcını tam olarak açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle, basınca maruz kalan derin dokuların patofizyolojik tepkilerinin daha geniş bir perspektifle ele alınması gerekmektedir.

Doğrudan Hücre Deformasyonu

Yüksek düzeyde mekanik deformasyon, hücre zarının geçirgenliğini artırarak hücre bütünlüğünü bozar ve doğrudan hücre ölümüne yol açar. Bu süreç, dakikalar içinde gelişebilecek kadar hızlıdır. Ayrıca oluşan hasar, yalnızca deformasyonun uygulandığı bölgede sınırlı kalmayıp, çevre dokulara ve hatta uzak bölgelere de yayılabilir. Bu durum, doku içi stresin ve biyomekanik yüklenmenin geniş alanları etkileyebileceğini göstermektedir.

Lenfatik Drenajın Bozulması

Sürekli mekanik yüklenme, lenfatik akımı olumsuz etkileyerek atık maddelerin ve fazla sıvının dokulardan uzaklaştırılmasını engeller. Lenf damarları, yapı olarak kan damarlarına kıyasla daha hassas olduğundan kolaylıkla tıkanabilir. Bu durum, doku sıvısında birikmeye, ödem gelişimine ve inflamatuar süreçlerin şiddetlenmesine katkıda bulunur. Lenfatik sistemin bu süreçteki rolü tam olarak aydınlatılamamış olsa da, basınca bağlı doku hasarında önemli bir etken olabileceği düşünülmektedir.

Basınç Yaralanması Evreleri

Evre 1

Cilt bütünlüğü korunmuştur. Basmakla solmayan, lokalize kızarıklık (eritem) görülür.

Evre 2

Kısmi deri kaybı vardır. Yara pembe/kırmızı, nemlidir. Serum dolu kabarcık olabilir.

Evre 3

Tam kat deri kaybı mevcuttur. Adipoz (yağ) doku görünür. Epibol (kıvrılmış yara kenarı) olabilir.

Evre 4

Derin doku kaybı vardır. Kas, tendon, bağ, kemik gibi yapılar açıkta olabilir.

Evrelendirilemeyen Basınç Yaralanması

Tam kat doku kaybı vardır ancak üzeri eskar veya kabukla kaplı olduğundan derinlik değerlendirilemez.

Derin Doku Hasarı

Cilt bütünlüğü bozulmamış olabilir. Derin, koyu renk değişikliği veya kan dolu bül (kabarcık) mevcuttur.

Tıbbi Araçlara Bağlı Basınç Yaralanması

Tanı/tedavi amacıyla kullanılan cihazların temas ettiği bölgede oluşur.

Mukozal Membran Basınç Yaralanması

Tıbbi cihazlara bağlı olarak ağız, burun, rektum gibi mukozalarda oluşur. Anatomik nedenlerle evrelendirilemez.

Basınç Yaralanması ve Risk Faktörleri

İntrensek (Bireye Ait) Faktörler

Hareket Kısıtlılığı
Duyusal Algı Bozukluğu
Beslenme Yetersizliği
İleri Yaş
Kronik Hastalıklar
İnkontinans
Mental Durum
Geçmişte bir basınç yarası öykü varlığı.

Ekstrensek (Çevreye Ait) Faktörler

Basınç ve sürtünme
Nem
Mikroklima
Tıbbi cihazlar.

Basınç Yaralanması Risk Değerlendirme Araçları

Braden Skala
Norton Skala
Waterlow Skala

Basınç Yaralanması Risklerine Karşı Alınması Gereken Önlemler

Cilt Bakımı ve Nem Yönetimi

Cilt bütünlüğü günlük değerlendirilmeli (Kanıt Düzeyi=A1).
Doku değerlendirmesi yapılmalı (Kanıt Düzeyi=A1).
Cildin temiz ve kuru tutulması (Kanıt Düzeyi=B2).
İdrar/feçes teması hızlıca temizlenmeli (Kanıt Düzeyi=B2).
Nemlendirici ve bariyer kremler kullanılmalı (Kanıt Düzeyi=B2).

Beslenme

Beslenme durumu değerlendirilmeli, uygun tarama yapılmalı (Kanıt Düzeyi=B1).
Vücut ağırlığının kilogramı başına günlük 1.2 ila 1.5 gr. protein sağlanmalı (Kanıt Düzeyi=B1)
Gerekirse besin takviyesi verilmeli (Kanıt Düzeyi=C)
Bireyselleştirilmiş beslenme programı (Kanıt Düzeyi=B2).

Yeniden Konumlandırma

Basınç yarası olan veya riski taşıyan herkesin, bireyselleştirilmiş bir bakım planı ile düzenli olarak yeniden pozisyonlandırılması gerekmektedir.
Pozisyonlandırmanın 30º’lik bir açıda uygulanması önerilmektedir (Kanıt düzeyi=C).
Yatak baş ucu mümkün oldukça düz tutulmalıdır (Kanıt düzeyi=B1).
Verilen pozisyonun açısı için öneriler bulunsa da bireyin sağlık durumunun ve pozisyon toleransının değerlendirilmesi önceliklidir.

Destek Yüzeyleri

Destek yüzeyleri, basınç yarası önlemek için özel olarak tasarlanmış şilte, kaplama ve sistemlerdir. Bu yüzeyler, basıncı yeniden dağıtarak, sürtünme ve kaymayı azaltarak ve ciltle temas eden ortamın (mikro iklim) kontrolüne yardımcı olarak çalışır (1).
Destek yüzeyleri ikiye ayrılır:
Aktif destek yüzeyi: Güçlü bir sistemle donatılmıştır ve kişiden bağımsız olarak basıncı otomatik olarak değiştirir. Örneğin: alternatif basınçlı yataklar.
Reaktif destek yüzeyi: Yalnızca kişi yatınca tepki verir ve basıncı bu duruma göre ayarlar. Örneğin: basınç dağıtıcı köpük yataklar, statik hava yatakları, düşük hava kaybı yatakları.

Mobilizasyon

Basınç yaralanması riski taşıyan bireylerde, bireyin aktivite toleransına bağlı olarak erken mobilizasyon programı uygulanmasını önerilmektedir (Kanıt Düzeyi=C).

Basınç Yaralanması ve Hemşirenin Rolü

Risk değerlendirmesi yapmak: Braden gibi geçerli araçlarla hastanın kabulde ve her gün risk skorlamasını gerçekleştirerek risk altındaki bireyleri tanır ve önlem planı oluşturur.
Deri incelemesi yapmak: Her gün veya her 8 saatte baştan ayağa deri değerlendirmesi yaparak erken lezyonları tespit eder.
Pozisyonlama sağlamak: Yatakta her 2 saatte, sandalyede her 1 saatte pozisyon değiştirerek doku iskemisini azaltır.
Destek yüzeylerini yönetmek: Basıncı azaltan yatak, köpük ped, jel destek gibi ekipmanları uygun şekilde kullanır.
Eğitim vermek ve katılmak: Hem kendisi hem sağlık ekibi için sürekli eğitim düzenleyerek bilgi düzeyini artırır; eğitim alan hemşirelerin daha etkili önleme uyguladığı gösterilmiştir.
Bakım paketi uygulamak: Kanıta dayalı önleme bakım paketlerini eksiksiz uygulayarak sistematik yaklaşım sağlar.
Bilgi ve tutum geliştirmek: Hemşirelerin bilgi/tutum düzeyi artırıldığında uygulama kalitesi yükselir; bilgi düşükse tutum ve uygulama da etkilenir.
Beslenme ve nem kontrolü: Hastanın uygun beslenmesini ve cilt nem durumunu izleyip yöneterek risk faktörlerini azaltır.
Kayıt ve izlem yapmak: Risk değerlendirmesi, deri muayenesi ve bakım uygulamalarını düzenli olarak belgeleyip izler.
Önleyici bakımda çok disipliner yaklaşım: Hemşireler, diğer sağlık profesyonelleri ile koordineli çalışarak bireye özgü stratejiler planlar.
Engelleri tanımak ve çözmek: Personel, zaman, malzeme ve bilgi eksikliği gibi uygulamadaki engelleri belirleyip kurum politikalarını geliştirilmesine katkı sağlar.
Ağrı ve konfor yönetimi: İlave ağrı oluşturabilecek faktörleri tanıyarak bakım uygulamalarında özen gösterir.

Gelişen Teknoloji İle Basınç Yaralanmasını Önlemek İçin Neler Yapılılabilir?

Akıllı Yatak Sistemleri
Giyilebilir Basınç Sensörleri
Termal ve Optik Görüntüleme Sistemleri
Düşük Hava Kaybı ve Alternatif Basınçlı Yataklar
Yapay Zekâ Destekli Risk Değerlendirme Yazılımları
Akıllı Yara Takip Sistemleri
Tıbbi Koyun Postu

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır.

Kaynaklar

Prevention and Treatment of Pressure Ulcers/Injuries: Clinical Practice Guideline https://internationalguideline.com/the-international-guideline (Erişim Tarihi:12.07.2025).

Yankın, S., & Yıldırım, N. (2024). Basınç Ülseri Önlenmesinde Hemşirenin Rolü. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(1), 1-11.

Ünlü, A. A., & Andsoy, I. I. (2021). Cerrahi hemşirelerin basınç yaralanması, risk faktörleri ve önlenmeye ilişkin bilgilerin incelenmesi. Genel Tıp Dergisi, 31(2), 168-174.

Özyürek, P., & Kısacık, Ö. G. (2023). Hemşirelerin basınç yaralanmalarını önlemeye yönelik bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 6(2), 340-353.

Genç, G. Ö., & Rızalar, S. (2024). Basınç Yaralanması Ağrısı ve Yönetimi. Journal of Academic Research in Nursing.

Tekin, F. (2025). Tıbbi Cihaz İlişkili Basınç Yaralanmalarının Önlenmesi ve Hemşirelik Yaklaşımı. Sağlık & Bilim 2025 Hemşirelik-I, 149.

Karateke, Y. (2021). Yoğun bakım hemşirelerinin basınç yaralanmalarının önlenmesi konusundaki bilgi, tutum ve uygulamaları: gözlem araştırması.