Lenfödem, genellikle kol veya bacaklarda ortaya çıkan ve zamanla yaşam kalitesini etkileyebilen, kronik ve ilerleyici bir hastalıktır. Lenf sisteminin düzgün çalışmaması sonucu oluşan bu durum, erken fark edilip doğru şekilde yönetilmediğinde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu yazımda, lenfödemin ne olduğu, nasıl ortaya çıktığı, belirtileri, risk faktörleri ve etkili tedavi yöntemleri hakkında en güncel ve açıklayıcı bilgileri bulacaksınız.

Lenfödem Neden Oluşur?

Lenfödem, lenf sıvısının vücuttan yeterince uzaklaştırılamamasıyla gelişir. Bu durum üç ana mekanizma sonucu ortaya çıkabilir.

Lenfödemin gelişme mekanizmaları şunlardır.

Lenf yollarında tıkanma (Obstrüksiyon): En sık rastlanan nedendir. Tıkanıklık, lenf sıvısının akışını engelleyerek dokularda birikmesine neden olur.

Lenf sıvısının geri kaçışı (Reflü): Lenf sıvısı yanlış yönde hareket eder ve doku içinde birikir.

Lenf sıvısının aşırı üretimi: Vücut, taşıyabileceğinden fazla lenf üretirse bu da lenfödemi tetikleyebilir.

Lenfödem Kimlerde Görülür?

Lenfödem, her yaş grubunda ve cinsiyette görülebilmesine rağmen kadınlarda daha sık rastlanır. Hastalık, özellikle bazı cerrahi işlemlerden sonra veya gelişmekte olan ülkelerde enfeksiyon kaynaklı olarak ortaya çıkar.

Epidemiyolojik veriler göre;

• Dünya genelinde yaklaşık 140–250 milyon kişi lenfödemle yaşamaktadır.
• ABD’de tahminen 2–3 milyon kişi bu hastalıktan etkilenmektedir.
• Hastaların büyük bir kısmı henüz teşhis edilmemiştir veya tedaviye ulaşamamıştır.

Lenfödem Türleri Nelerdir?

Lenfödem, oluşum nedenine göre primer (doğuştan) ve sekonder (sonradan kazanılmış) olmak üzere ikiye ayrılır.

Primer Lenfödem (Doğuştan)

Doğuştan lenf damarlarının gelişmemesi veya yetersiz gelişmesiyle oluşur.

Primer lenfödemin yaşa göre sınıflandırılması

Konjenital: Doğumdan 1 yaşına kadar görülür.

Prekoks: 1–35 yaş arasında ortaya çıkar.

Tarda: 35 yaş ve sonrasında gelişir.

Sekonder Lenfödem (Sonradan Gelişen)

Vücuda sonradan gelen dış etkenlerle lenf sisteminde hasar oluştuğunda görülür. Lenfödem vakalarının %99’u bu gruptadır.

Sekonder lenfödemin en yaygın nedenleri şunlardır.

• Kanser ve kanser tedavileri (özellikle meme kanseri ameliyatı)
• Lenf düğümlerinin cerrahi olarak alınması
• Radyoterapi ve kemoterapi
• Enfeksiyon, inflamasyon, travma
• Filaryazis (bazı tropik bölgelerde sık)
• Obezite, hareketsizlik, kronik venöz yetmezlik

Lenfödem Belirtileri Nelerdir?

Lenfödemin belirtileri genellikle yavaş gelişir ve başlangıçta hafif olabilir. Ancak zamanla artan şişlik, sertlik ve rahatsızlık hissi dikkat çekici hale gelir.

Lenfödemin sık görülen belirtileri;

• Dolgunluk ve sıkışma hissi: Özellikle kol ya da bacakta hissedilir.
• Ağrı ve ağırlık hissi: Günlük aktiviteleri zorlaştırabilir.
• Karıncalanma: Sinirlerin etkilenmesi sonucu oluşabilir.
• Şişlik ve kızarıklık: Gözle görülür boyutlara ulaşabilir.
• Hareket kısıtlılığı: Eklem bölgeleri etkilenirse esneklik azalır.
• Kıyafet veya aksesuarların dar gelmesi: Ödem ilerledikçe eski kıyafetler uymamaya başlar.
• Ciltte gerginlik ve huzursuzluk hissi: Deri incelir ve hassas hale gelir.

Lenfödem Risk Faktörleri Nelerdir?

Bazı durumlar ve uygulamalar lenfödem riskini önemli ölçüde artırır. Özellikle cerrahi ve onkolojik tedavi gören kişiler dikkatli olmalıdır.

Risk faktörleri arasında aşağıdakiler yer almaktadır.

• Mastektomi (meme ameliyatı): Cerrahi müdahale sırasında lenf düğümleri alınırsa risk artar.
• Radyoterapi: Lenfatik yapıların zarar görmesine neden olabilir.
• Kemoterapi: Özellikle etkilenen uzuvdan damar yolu açılması riski artırabilir.
• Travma ve enfeksiyon: Lenf akışını bozar.
• Uçak yolculuğu: Basınç değişiklikleri lenfödemi tetikleyebilir.
• Ağır yük kaldırmak: Özellikle ameliyatlı taraftaki kol veya bacakta şişliği artırabilir.

Lenfödem Nasıl Tanınır?

Lenfödemin teşhisi, uzman doktorlar tarafından fiziksel muayene ve bazı ölçüm ve görüntüleme yöntemleri ile yapılır.

Tanı sürecinde aşağıdaki adımlar izlenir.

Cilt yapısı ve görünümü değerlendirilir: Renk değişimi, kıvam ve doku farkları gözlemlenir.

Çevre ölçümü yapılır: Kol veya bacak çevresi belirli noktalardan ölçülür.

Takip ölçümleri önemlidir: Aynı noktaların tekrar ölçülmesiyle ilerleme takip edilir.

Lenfödemde Kullanılan Tanı Yöntemleri

Lenfödemin diğer hastalıklardan ayırt edilmesi ve evresinin belirlenmesi için görüntüleme teknikleri de kullanılır.

Sık kullanılan tanı yöntemleri aşağıda yer almaktadır.

• Ultrason: Ödemin yerini ve damarlarla ilişkisini gösterir.
• BT (Bilgisayarlı Tomografi) ve MR (Manyetik Rezonans): Yumuşak dokularda sıvı birikimini gösterir.
• Lenfosintigrafi: Lenf sıvısının ciltten lenf düğümlerine olan akışını görüntüler.

Lenfödem Nasıl Tedavi Edilir?

Lenfödem tedavisinin amacı; şişliği azaltmak, tekrarını önlemek ve yaşam kalitesini yükseltmektir. Tedavi genellikle multidisipliner yaklaşımla yürütülür.

Cilt ve Tırnak Bakımı

Lenfödemli cilt, enfeksiyona daha yatkındır. Bu yüzden hijyen çok önemlidir.

Bakım önerileri

• Günlük cilt temizliği yapılmalı
• Cilt düzenli olarak nemlendirilmeli
• Böcek ısırığı, kesik ve darbelerden korunulmalı
• Güneş ışığından kaçınılmalı
• Enjeksiyon, kan alma ve tansiyon ölçümü etkilenen uzuvdan yapılmamalı
• Gerekirse “Lenfödem Hastasıyım” bilekliği takılabilir

Manuel Lenf Drenajı (MLD)

Özel eğitim almış fizyoterapistler tarafından uygulanan bu masaj yöntemi, lenf sıvısının doğru yöne yönlendirilmesini sağlar.

Kompresyon Tedavisi

Lenf sıvısının tekrar birikmesini önlemek için basınç uygulaması yapılır.

Kompresyonun temel yöntemleri

• Bandajlama
• Bası giysileri
• Egzersiz sırasında kullanımı özellikle önemlidir.

Fizik Tedavi Yöntemleri

Destekleyici tedaviler olarak uygulanır.

• Elektrik stimülasyonu
• Düşük seviyeli lazer terapisi
• Termal terapi

Bitkisel ve Tamamlayıcı Tedavi

Bazı bitkisel ürünlerin lenfödem üzerindeki etkisi araştırılmıştır.

• At kestanesi ve meyan kökü gibi bitkilerin inflamasyonu azaltıcı etkisi olabilir.
• Ancak bilimsel kanıtlar sınırlıdır, bu yüzden sadece destekleyici olarak düşünülmelidir.

Cerrahi Müdahale

İleri seviyedeki lenfödemlerde ve diğer tedavilere yanıt alınamayan durumlarda cerrahi yöntemler uygulanabilir.

Lenfödem Hastaları İçin Yaşam Önerileri

Lenfödemle yaşamak mümkündür ancak bazı yaşam tarzı değişiklikleriyle hastalığın etkileri azaltılabilir.

Hastalar için önemli öneriler

• Belirtileri fark ettiğiniz anda doktora başvurun.
• Enfeksiyonlara karşı dikkatli olun.
• Cilt bakımını hayat boyu sürdürün.
• Uçak yolculuklarında kompresyon çorabı kullanın.
• Size verilen egzersiz ve bakım programlarına düzenli olarak uyun.

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır. 

Kaynaklar

Toktaş, H., Çevik, H., Dündar, Ü., & Güleç, Ö. (2015). Lenfödem tedavisi. Kocatepe Tıp Dergisi, 16(4), 269-272.

Soylu, A., & Tuna, A.. Lenfödem Ve Bakımında Hemşire Deneyimi: Lenfödem Üzerine Bir İnceleme. KSU Medical Journal, 15(1), 64-68.