Hücre fonksiyonlarının sürdürebilmesi için, renksiz, tatsız ve kokusuz olan oksijen molekülü vazgeçilmezdir. Oksijen yıllardır tedavi amaçlı kullanılmaktadır. Özellikle hipoksemi belirti ve bulgularını ortadan kaldırmak için atmosfer oksijen konsantrasyonundan daha fazla yoğunlukta oksijen uygulaması yapılır.

Hipoksemi, kısmi oksijen basıncının (PaO₂) 60 mmHg’nin ve arteriyel oksijen satürasyonunun (%90) altına düşmesiyle karakterizedir. Bu durumda, kısmi karbondioksit basıncı (PaCO₂) normal seviyelerde kalabilir veya düşebilir.

Hasta bir bireyde hipoksemi düşünüldüğü zaman öncelikle noninvaziv oksijen satürasyonları (SpO₂) değerlendirilmelidir. Eğer genel durum kötü, SpO₂ ölçülemiyor veya hiperkapni şüphesi var ise hızla arteriyel kan gazı değerlendirilmesi yapılmalıdır. Hastada hipoksemi onaylanırsa, arteriyel oksijen basıncını (PaO₂) ve oksijen satürasyonunu (SpO₂) artırmak amacıyla inspire edilen oksijen fraksiyonunun (FiO₂) yükseltilmesi gereklidir.

Oksijen Tedavisinin Komplikasyonları

• Oksijen kaynaklı hipoventilasyon
• Atelektazi
• Pulmoner oksijen toksisitesi
• Retrolental fibroplazi
• İrritasyon
• Ağrı
• Enfeksiyon

Oksijen Tedavisi Uygulama Yöntemleri

Nazal Kanül

Nazal kanül, hastanın burun deliklerine yerleştirilen, iki açık ucu bulunan plastik veya polietilen gibi maddelerden yapılmış bir araçtır. Oksijen kaynağına, akım ölçer ve nemlendirici aracılığıyla bağlanır. Kolay, ucuz ve pratik bir oksijen tedavi yöntemi olması nedeniyle etkin ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Oksijen akımındaki her bir litrelik artışın, solunan FiO2’yi %4 oranında arttırdığı kabul edilmektedir.

Basit Yüz Maskesi

Orta yoğunlukta (%40-60) oksijen sağlar. Maskenin içinde ekspirasyon havasının birikmesini ve tekrar solunmasını önlemek için genellikle 5-10 L/dk akış hızında oksijen uygulanması gerekir. İnspirasyon havasındaki FiO₂’yi artırmak için basit yüz maskeleri tercih edilebilir. Uzun süreli kullanımda basınç nedeniyle yüzde nekroz riski oluşabilir. Yemek sırasında ve konuşurken maske çıkarılmalı, nazal kanüle geçilmelidir. Dakikada 6 L’den az oksijen verilmemelidir. Aspirasyon riski açısından hasta düzenli olarak izlenmelidir.

Klostrofobi gelişebileceği için hastaya emosyonel destek sağlanmalıdır.

Ventüri Maske

Ventüri tipi maske, sabit ve kontrollü bir oksijen akışı sağlayan özel bir oksijen uygulama yöntemidir. %24-50 oranında oksijen verebilir ve farklı renklerdeki adaptörler sayesinde oksijen ile oda havasının istenilen oranda karışmasını sağlar. Bernoulli prensibine dayanarak çalışır ve hastanın solunum şekli değişse bile FiO₂ oranını sabit tutar.

Özellikle KOAH’lı hastalarda sabit ve düşük akışta oksijen sağlamak için uygundur. Nemlendirme gerektirmez, ancak uzun süreli kullanımda ciltte tahrişe neden olabilir. Yemek ve oral tedavi sırasında maskenin çıkarılması gereklidir. En büyük avantajı, hastanın solunum hızından bağımsız olarak sürekli ve istenilen yoğunlukta oksijen sağlayabilmesidir.

Kısmi Geri Dönüşlü Maske

Basit yüz maskesine benzer ancak plastik bir rezervuara (torba) sahiptir. Bu rezervuar, hastanın ekspirasyon havasının bir kısmını toplar. Maske ve rezervuar arasında, oksijenin hastaya geçmesini ve ekspire edilen havanın bir kısmının rezervuara geri dönmesini sağlayan bağlantı tüpleri bulunur. Amaç, hastanın ekspire ettiği havanın bir kısmını tekrar inspire etmesini sağlamaktır.

Oksijen kaynağından gelen oksijen önce rezervuara dolar ve hasta buradaki havayı solur. Rezervuar, %100 oksijenle karışan havayı tutar ve her inhale edilen havanın 1/3’ü ekspirasyon havasıyla tekrar kullanılır. Rezervuarın 2/3 oranında dolu olması gereklidir.

Geri Dönüşsüz Maske

Spontan solunum yapan hastalara en yüksek yoğunlukta oksijen sağlayan bir maskedir. Basit maske ve rezervuardan oluşur ve kısmi geri dönüşlü maskeden farkı, rezervuar bağlantısının tek yönlü olmasıdır. Ekspirasyon havası maskeden tamamen dışarı atılır, böylece karbondioksit birikimi önlenir. Maske tamamen sönmemelidir, aksi halde boğulma riski oluşabilir, bu nedenle hemşire hastayı yakından izlemelidir. Yemek yeme ve konuşmayı zorlaştırması en büyük dezavantajlarıdır.

Oksijen Çadırı

Oksijen çadırı, şeffaf plastikten yapılmış ve bir motor ile birleştirilmiş bir ünitedir. Motor, havanın dolaşımını ve serinlemesini sağlarken, termostat hasta için uygun ısıyı ayarlar. Yüksek nem sağladığı için hastanın ıslaklık durumu düzenli olarak kontrol edilmelidir. Genellikle soğutulmuş ve yüksek nemli oksijene ihtiyaç duyan çocuklarda kullanılır. Ancak, istenilen oksijen konsantrasyonunu tam olarak sağlayamaması nedeniyle daha az tercih edilen bir yöntemdir.

Oksijen Başlığı

Özellikle yenidoğan ve küçük süt çocukları için uygundur. Uygulama esnasında oksijen konsantrasyonu, bebeğin sıcaklığı ve nemliliği sık aralıklarla kontrol edilmelidir.

Yüz Çadırı

Hasta bireyin çene altı ile yüzünün üstte yer alan bir maske türüdür. Nazal kateter ya da diğer maske kullanamayan hastalara tercih edilir.

Transtrakeal Kateter

Transtrakeal kateter ile oksijen uygulaması, ilk olarak Heimlich (1982) tarafından tanımlanmıştır ve sürekli oksijen ihtiyacı olan hastalar için kullanılır. Maske veya nazal kanül kullanamayan hastalar için cerrahi olarak ikinci ve üçüncü trakeaya yerleştirilen küçük, dar plastik bir kateterdir. Avantajları arasında toplam oksijen tüketimini azaltması, nazal ve yüz irritasyonuna neden olmaması ve uyku sırasında yer değiştirme riskinin düşük olması yer alır. Ancak invazif bir işlem olması nedeniyle enfeksiyon ve kanama riski, kateter kırılması, cilt altı amfizem ve mukoz tıkaç ile tıkanma gibi dezavantajları bulunmaktadır.

Nazal Katater

Nazal kateter, burun deliğinden orofarenkse kadar itilen plastik bir kateterdir ve itme mesafesi burun kanadı ile kulak arasındaki mesafe kadar olmalıdır. Her 8 saatte bir değiştirilmesi ve her iki burun deliğinin dönüşümlü kullanılması gerekmektedir. Dezavantajı, transtrakeal kateter ile oksijen tedavisinde mide distansiyonu gelişme riskinin bulunmasıdır.

Oksijen Tedavisi ve Hemşirelik Bakımı

Oksijen tedavisi, hipoksemi belirtilerini önlemek ve tedavi etmek amacıyla, ortam havasındaki oksijen konsantrasyonundan daha yüksek yoğunlukta oksijen uygulanmasıdır. Bu tedavi, solunum işini ve miyokardın iş yükünü azaltarak hastanın durumunu iyileştirmeyi hedeflemektedir.

Oksijen Tedavisinde Hemşirelik Bakımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Hazırlık ve Uygulama Süreci

• El hijyeni sağlanır ve gerekli araç-gereçler hazırlanır (nazal kanül, basit oksijen maskesi, kısmi geri dönüşlü maske, geri dönüşsüz maske, venturi maske, yüksek akımlı nazal kanül, oksijen kaynağı, nemlendirici, distile su, akış ölçer, uyarı levhası).
• Hekim istemi kontrol edilir; oksijen tedavisinin akım hızı, uygulama yöntemi, tedavi süresi ve hedeflenen oksijen satürasyonu doğrulanır.
• Hastanın klinik durumuna uygun oksijen uygulama yöntemi seçilir (nazal kanül, basit maske, rezervuarlı maske, venturi maske vb.).
• Yüksek akımlı oksijen uygulamalarında nemlendirme yapılır; solunum yollarının kuruması ve mukozal irritasyon önlenir.
• Hastanın yaşamsal bulguları düzenli olarak izlenir (solunum sayısı, ritmi, yardımcı solunum kaslarının kullanımı, nabız, kan basıncı). Gerekirse arteriyel kan gazı analizi yapılır.

Güvenlik Önlemleri ve Oda Değerlendirmesi

• Oksijen yüksek yanıcılık özelliğine sahip bir gazdır, bu nedenle odada güvenlik önlemleri alınmalıdır.
• Elektrik donanımı, prizler ve elektrikli cihazlar kontrol edilmelidir.
• Elektrik kaçakları yangına neden olabileceğinden önlem alınmalıdır.
• Oksijen ortamında ateş, sigara, mum ve kibrit kullanımı yasaktır.
• Statik elektrik oluşturan sentetik kıyafetler ve yağ bazlı ürünler kullanılmamalıdır (yağ oksijenle temas ettiğinde kendiliğinden alev alabilir).
• Hastanın odasına oksijen tedavisi uygulandığını belirten uyarı levhası asılmalıdır.

Hasta İzlemi ve Oksijen Satürasyonu Değerlendirmesi

• Hastanın SpO₂ değeri, arteriyel kan gazı sonuçları (pH, PaO₂, PaCO₂) ve hipoksemi/hiperkapni belirtileri (uyku hâli, mental durumda bozulma, konfüzyon, baş ağrısı, terleme, irritabilite, solunum artışı, yüzde kızarma) değerlendirilir.
• Satürasyon ölçümünün doğruluğunu etkileyebilecek faktörler (soğuk eller, tırnak cilası, takma tırnak, el titremesi, ödem) göz önünde bulundurulmalı, gerekirse kulak memesi probları kullanılmalıdır.
• Hipoksemi veya hiperkapni şüphesi olan hastalarda arteriyel kan gazı analizi yapılmalıdır.
• Taşipne ve taşikardi hipoksemik hastalarda siyanozdan daha yaygın bir bulgudur, solunum ve kalp hızı dikkatlice ölçülmelidir.
• Akım hızı ve oksijen miktarı hekim istemine göre kontrol edilmelidir.
• Hedef satürasyonu %88-92 olan hastaların kan gazları, CO₂ yükselmesini önlemek amacıyla 30-60 dakika içinde ölçülmelidir.
• Satürasyon hedef aralığı %96-98 olan stabil hastalar için 30-60 dakika içinde tekrar kan gazı ölçümüne gerek yoktur.
• Stabil hastaların SpO₂ ve yaşamsal bulguları günde 4 kez ölçülmelidir.
• Kritik hastalarda oksijen satürasyonu sürekli izlenmeli, yoğun bakım ihtiyacı değerlendirilmelidir.

Oksijen Uygulama Yöntemlerine Göre Özel Önlemler

• Nazal kanül kullanılıyorsa burun delikleri 8 saatte bir kanama ve cilt iritasyonu yönünden kontrol edilmeli, uçları temizlenmelidir.
• Maske ile oksijen uygulanıyorsa (venturi maske, geri dönüşsüz maske, kısmi geri dönüşlü maske, basit yüz maskesi), maske ağız ve burnu kapsayacak şekilde yerleştirilmeli ve hastaya burundan nefes alması gerektiği anlatılmalıdır.
• Venturi maske kullanan hastalar, stabil hale geldiklerinde nazal kanüle geçirilmelidir.
• Oksijen tedavisi sırasında ağız ve burun mukozası kuruluk, ağrı ve kanama açısından değerlendirilmelidir.
• Mukoz membranın kurumasını önlemek için 4 L/dk üzerinde oksijen akımı uygulanıyorsa, oksijen nemlendirilerek verilmelidir.

Nemlendirme ve Oksijen Ekipmanlarının Bakımı

• 24 saatten uzun süreli yüksek akımlı oksijen alan hastalar için nemlendirilmiş oksijen kullanılmalıdır.
• Nemlendirici, 2/3 oranında distile su ile doldurulmalı ve oksijen tüpüne bağlanmalıdır.
• Maske ile oksijen uygulamasında cilt tahrişini önlemek için maske 2-3 saatte bir kaldırılarak cilt kurulanmalıdır.
• Maske ile ilişkili basınç bölgeleri (kulak çevresi, boyun) her 4-8 saatte bir ülserasyon açısından kontrol edilmelidir.
• Basıncı azaltmak için maske ile burun arasına koruyucu bir materyal yerleştirilebilir.

Oksijen Tedavisinde Olası Komplikasyonların Önlenmesi

• Hastanın oksijen tedavisine verdiği yanıt düzenli olarak değerlendirilerek kayıt altına alınmalıdır.
• Hipoventilasyon, oksijen toksisitesi ve atelektazi belirtileri izlenmelidir.
• Hasta yemek yerken, aktivite sırasında ve uyku esnasında oksijen tedavisini tolere edebilme durumu gözlemlenmelidir.
• Oksijen tüpleri oda ısısında ve ısıtıcılardan en az 2 metre uzakta bulundurulmalı, sarsılmadan ve düşürülmeden taşınmalıdır.
• Oksijen ekipmanları hastaya özel olmalı, tek kullanımlık olmayan malzemeler enfeksiyon kontrol protokollerine uygun şekilde dezenfekte edilmelidir.
• Ülserasyon ve eritem gelişmesi durumunda hekim istemine göre farmakolojik tedavi (örneğin krem) uygulanmalıdır.

Bu kapsamlı düzenlemeler, oksijen tedavisinin güvenli ve etkin şekilde uygulanmasını sağlamak için gerekli tüm adımları içermektedir.

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır. 

Kaynaklar

Küçükakgün, H., & Enç, N. (2021). Oksijen Tedavisi ve Hemşirelik Bakımı/Güvenli Oksijen Uygulaması. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi, 25(1), 10-22.

Ignatavicius DD, Workman ML. Medical-Surgical Nursing Critical Thinking for Collaborative Care. Fifth Edition. St. Louis: Elsevier Saunders; 2006;544- 553.

Buckley T, Dudley J, Ebehart M, Goldstein M, Kalistrom T, Kohorst J, Lewarski J. AARC Clinical Practice Guideline. Oxygen Therapy in the Home or Alternate Site Health Care Facility-2007 Revision&Update.August 2007;52(1): 1063-1068.

Demirel, H. (2018). Hemşirelerin Oksijen Tedavisi İle İlgili Bilgi Düzeyleri (Yüksek Lisans Tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü).

Emiralioğlu, N., & Özçelik, U. (2014). Hipoksemi ve oksijen tedavisi. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 57(1), 50-60.

Uysal, H. (2010). Oksijen tedavisi ve hemşirelik bakımı. Türk Kardiyol Dern Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi, 25(1), 40-44.

Karaca, T., & İster, E. D. (2016). Uzun süreli oksijen tedavisi alan KOAH hastalarında hemşirelik bakımı. Journal of Human Sciences, 13(2), 2588-2597.