Bu içerikle akatizinin ne olduğunu, neden oluştuğunu, nasıl tanındığını ve tedavi sürecinde ne anlama geldiğini öğreneceksiniz.
Akatizi Nedir?
Akatizi, bireyin yerinde duramama, içsel huzursuzluk hissetme ve sürekli hareket etme isteğiyle karakterize edilen bir nöropsikiyatrik durumdur. Genellikle antipsikotik ilaç kullanımıyla ilişkilidir ve tıbbi literatürde psikiyatri ve nöroloji alanlarında sıkça karşımıza çıkar.
Akatizi Kelimesinin Etimolojik Kökeni Nedir?
Yunanca “a” (olumsuzluk eki) + “kathízein” (oturmak)” kelimelerinden türemiştir. “Oturamama” anlamına gelir.
Akatizi Kelimesi ile Sık Karıştırılan Terimler
Anksiyete (psikolojik kökenlidir), huzursuz bacak sendromu (gece şiddetlenir); akatizi istemsiz içsel huzursuzlukla ayrılır.
Akatizi Kelimesinin Kullanım Alanı
Psikiyatristler, nörologlar, farmakologlar ve klinik psikologlar tarafından kullanılır; ilaç yan etkilerinin izlenmesinde önemlidir.
Akatizi Kelimesinin Tarihsel İlk Kullanımı
1901 yılında Ladislav Haskovec tarafından tanımlanmıştır.
Akatizi Kelimesinin Tarihsel Arka Planı Nedir?
İlk olarak şizofreni hastalarında gözlemlenmiştir. Antipsikotik ilaçların yaygınlaşmasıyla birlikte tanısı artmış, zamanla ilaçlara bağlı motor yan etkiler arasında sınıflandırılmıştır. Kavram, 20. yüzyıl boyunca farmakolojiyle birlikte evrim geçirmiştir.
Akatizi Kelimesi Tıbbi Bağlamda Nasıl Kullanılır?
Akatizi Kelimesinin Klinik Kullanımı: Genellikle antipsikotik veya dopaminerjik ilaç kullanan bireylerde gözlemlenir. Hekimler, hastaların motor hareketlerini gözlemleyerek ve subjektif huzursuzluk tariflerini değerlendirerek tanı koyar.
Akatizi Kelimesinin Tanı/Tedavi Sürecindeki Rolü: Tanı sırasında Barnes Akatizi Ölçeği (BAS) kullanılabilir. Tedavi planında ilaç değişimi veya doz azaltımı düşünülür.
Akatizi Ne Değildir?
Anksiyete, ajitasyon, depresyon ya da sadece hareketli olmak değildir. Nörolojik ve farmakolojik temelli, fiziksel hareketlerle eşlik eden bir iç huzursuzluk halidir.
Akatizi Kelimesinin Araştırmalarda Kullanımı
Günümüzde antipsikotik ilaçların neden olduğu yan etkilerin azaltılması amacıyla yapılan çalışmalar akatiziye odaklanmaktadır. Özellikle atipik antipsikotiklerin ve bazı dopamin antagonisti olmayan ilaçların akatizi riskini düşürdüğü saptanmıştır. Ayrıca akatiziyi ölçen ölçeklerin geçerliliği üzerine yeni araçlar geliştirilmektedir.
Akatizi Kelimesinin Özeti ve Anlam Haritası
Akatizi, ilaç tedavisinin bireysel farklılıkları nasıl etkileyebileceğini gösteren önemli bir örnektir. Doğru tanınmadığında hastanın tedaviye uyumunu azaltabilir, yaşam kalitesini ciddi biçimde etkileyebilir. Bu nedenle özellikle psikiyatri pratiğinde doğru tanı ve tedavi planı açısından büyük önem taşır.
Akatizi Hakkında
Akatizi: İlaçların Sessiz Yan Etkisi
İçsel bir huzursuzluk, bacaklarınızı sabit tutamama, otururken sürekli yer değiştirme isteği… Eğer siz veya bir yakınınız antipsikotik ilaç kullanıyorsa ve bu tür belirtilerle karşılaşıyorsa, akatizi tanımıyla tanışmanız gerekebilir. Akatizi, çoğu zaman göz ardı edilen ama hastanın yaşam kalitesini ciddi biçimde etkileyen bir durumdur.
Akatizi Neden Olur?
Akatizi genellikle dopamin reseptörlerini etkileyen ilaçların, özellikle de tipik antipsikotiklerin (örneğin haloperidol) kullanımından sonra ortaya çıkar. Beyindeki dopamin dengesinin bozulması motor hareketlerde bozulmalara neden olur. Bu durum, sadece fiziksel değil, aynı zamanda yoğun psikolojik rahatsızlık hissi de doğurur.
Klinik Ortamda Akatizi Nasıl Tanınır?
Hekimler akatiziyi teşhis ederken hem hastanın kendi ifadesine hem de davranışsal gözlemlere başvurur. “İçimde kıpır kıpır bir huzursuzluk var, duramıyorum” şeklinde tanımlar bu durumu işaret eder. Gözle görülür biçimde sürekli oturduğu yerde hareket etme, ileri-geri yürüme gibi davranışlar akatizi belirtisi olabilir. Tanı için kullanılan Barnes Akatizi Derecelendirme Ölçeği en sık başvurulan araçtır.
Tedavi Yaklaşımları
Akatizi tedavisinde öncelikle soruna yol açan ilacın dozu azaltılır ya da başka bir ilaçla değiştirilir. Beta blokerler (örneğin propranolol), benzodiazepinler ve antikolinerjik ilaçlar sık kullanılan destekleyici tedavilerdendir. Atipik antipsikotiklerin tercih edilmesi de akatizi riskini azaltabilir.
Hastalar Açısından Akatizi Ne Anlama Gelir?
Akatizi, bireyin sadece fiziksel değil, ruhsal dengesini de bozabilir. Bu durumun uzun süre fark edilmemesi ya da doğru yönetilmemesi, tedaviye direnç, depresyon, hatta intihar riskinde artış gibi ciddi sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle sağlık çalışanlarının farkındalığı kadar, hasta ve yakınlarının da bu konuda bilgi sahibi olması önemlidir.
Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır.
Kaynaklar
Sachdev, P. (2020). A review of akathisia and its management. CNS Drugs, 34(8), 789–802.
Loonen, A. J. M., & Stahl, S. M. (2019). The mechanism of drug-induced akathisia. CNS Spectrums, 24(2), 102–109.
Poyurovsky, M. (2017). Acute and chronic akathisia: Advances in diagnosis and treatment. CNS Drugs, 31(5), 401–412.
