Bu içerikle sağlığınızı etkileyen unsurların hangi oranda rol oynadığını, en çok hangi faktörlere dikkat etmeniz gerektiğini ve yaşam tarzınızın neden bu kadar güçlü bir etkiye sahip olduğunu öğreneceksiniz.

Hepimiz sağlıklı bir yaşam sürmek istiyoruz. Ancak sağlığımızı gerçekten neyin belirlediğini düşündüğümüzde çoğu zaman aklımıza hemen doktorlar, ilaçlar veya genetik mirasımız geliyor. Oysa yapılan çalışmalar bize çok daha geniş bir tabloyu işaret ediyor. Sağlık yalnızca hastane kapısında değil, yaşadığımız evde, sokakta, iş yerinde ve hatta günlük seçimlerimizde şekilleniyor.

Peki bilimsel veriler bize ne söylüyor?

Sağlığımızı belirleyen faktörler kabaca aşağıda belirttiğim oranlara ayrılıyor.

• %11 Aldığımız Tıbbi Bakım

• %22 Genetik Yapımız

• %7 Çevremiz

• %24 Sosyal Koşullarımız

• %36 Davranışlarımız

Gelin, bu faktörleri tek tek ele alalım ve yaşamımıza yansıyan taraflarını konuşalım.

Sağlığımızı Neler Belirliyor?

%11 – Aldığımız Tıbbi Bakım: Sağlık sisteminin sınırlı etkisi

Birçok kişi için sağlık = hastane ve doktor demektir. Oysa gerçekte aldığımız tıbbi bakım, sağlığımızın yalnızca %11’ini belirliyor. Yani doktor kontrolleri, ilaçlar ve tedaviler elbette önemli ama işin büyük kısmı bizim elimizde. Bu veriyi duyduğumuzda biraz şaşırıyoruz çünkü sağlık hizmetlerinin bu kadar küçük bir paya sahip olması, sorumluluğun büyük ölçüde bizde olduğunu hatırlatıyor.

%22 – Genetik: Kaçınılmaz ama yönetilebilir miras

Genetik, sağlığımızın %22’sini oluşturuyor. Ailemizde kalp hastalığı, diyabet ya da kanser öyküsü olabilir. Bu, bazı riskleri beraberinde getiriyor. Ancak genetik yazgı demek değil. Beslenme şekli, düzenli egzersiz, stres yönetimi ve erken tanı kontrolleriyle bu riskleri önemli ölçüde azaltmak mümkün. Yani genetik bizim başlangıç noktamızı belirler ama rotayı biz çizeriz.

%7 – Çevremiz: Yaşadığımız alanın görünmez etkisi

Belki de en az konuşulan ama en çok hissedilen alanlardan biri çevredir. Evimizin bulunduğu mahalle, hava kirliliği, içtiğimiz suyun kalitesi ve hatta apartman komşularımız bile sağlığımızı şekillendiriyor. Kimi zaman küçük bir detay –örneğin evin rutubetli olması– bile solunum sağlığımızı olumsuz etkileyebiliyor. Çevre sağlığın görünmez ama güçlü bir belirleyicisidir.

%24 – Sosyal Koşullar: Yaşam tarzımızı yönlendiren görünmez el

Eğitim seviyemiz, iş koşullarımız, gelir durumumuz, hatta sosyal destek ağlarımız… İşte sağlığımızın neredeyse dörtte birini bu faktörler oluşturuyor. Düşük gelirli bir birey sağlıklı besinlere ulaşmakta zorluk çekebilir, işsiz birinin ruh sağlığı olumsuz etkilenebilir veya sosyal desteği olmayan biri depresyona daha yatkın olabilir. Sosyal koşullar, sağlık davranışlarımızın zeminini oluşturuyor.

%36 – Davranışlarımız: Sağlığımızın direksiyonundaki en güçlü etken

Geldik en kritik noktaya: Davranışlarımız. Sağlığımızın %36’sını doğrudan bizim seçimlerimiz belirliyor. Sigara içip içmemek, spor yapıp yapmamak, ne yediğimiz, ne kadar uyuduğumuz, stresi nasıl yönettiğimiz… İşte bu faktörler sağlığımızda en büyük farkı yaratıyor.

Bir sigara paketini elimizden bırakmak, akşam yürüyüşünü alışkanlık haline getirmek, fast-food yerine evde yemek hazırlamak…

Bunların her biri gelecekteki sağlık tablomuzu şekillendiren büyük değişikliklerdir.

Şimdi bu tabloya bir bütün olarak bakalım.

• Genetik ve çevre gibi değiştiremeyeceğimiz faktörler var.

• Sosyal koşulların düzeltilmesi ise bireysel değil, daha çok toplumsal politikalarla mümkün oluyor.

• Ancak davranışlarımız, yani günlük kararlarımız doğrudan bizim kontrolümüzde.

Bir bakıma, sağlığımızın neredeyse yarısı bizim elimizde. Üstelik bu yarı, en güçlü ve en hızlı değişiklik yaratabileceğimiz alan.

Sağlık davranışları denildiğinde akla hep büyük değişiklikler geliyor: Diyet yapmak, spora başlamak, tüm hayatı değiştirmek…

Oysa işin sırrı küçük adımlarda.

• Asansör yerine merdiven çıkmak,

• Günde bir bardak daha fazla su içmek,

• 20 dakika yürüyüş yapmak,

• Yatmadan önce telefonu kapatıp kitap okumak,

• Bir öğünde fast-food yerine sebze tercih etmek…

Bunlar küçük görünebilir ama birleştiğinde sağlığımızın temelini yeniden kurar.

Sağlık karmaşık bir tablo. Tıbbi bakım, genetik, çevre, sosyal koşullar ve davranışlar iç içe geçmiş durumda. Ama tabloya büyük resimden baktığımızda en güçlü fırçanın elimizde olduğunu görüyoruz.

Günün sonunda sağlık, doktor kapısında değil, evimizin mutfağında, yürüdüğümüz sokakta, uyku düzenimizde, hatta kahve molasında yaptığımız seçimlerde şekilleniyor.

Ve bu, bize güçlü bir umut veriyor: Sağlığımızın en önemli kısmı bizim ellerimizde.

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır. 

Kaynaklar

McGinnis, J. M., Williams-Russo, P., & Knickman, J. R. (2002). The case for more active policy attention to health promotion. Health Affairs, 21(2), 78–93