Günümüz koşullarında çiftlerin ve bireylerin hamilelik süresini, çocuk sayısını ve doğumları arasındaki süreyi ayarlamaları bazı eğitim, tıbbi girişim veya araçlarla mümkündür. Bu yazımda sizlere günümüzde en çok tercih edilen doğum kontrol yöntemi olan RİA’yı 8 soru eşliğinde açıklayacağım.

Öncesinde size bir şey bahsetmek istiyorum. Ria’nın 2 çeşit formu bulunmakta ve etki mekanizmaları farklı işlemektedir. Birey için risk yaratan ve kullanılmaması gereken durumları vardır. Günümüzde en çok tercih edilen yöntem olması herkes için en uygun yöntem olduğu anlamına gelmez. Bu konuda uzman kişilerden danışmanlık alarak bireye özgü en uygun kontraseptif yönteminin belirlenmesi, istenmeyen etkilerin olmaması adına ciddi bir ön basamaktır. 

Eczaneler bazı gebelik önleyici yöntemlerin (kondom, spermisit, ertesi gün hapı vs.) halka ulaştırılmasını sağlarken, aile planlamasında tüm yöntemlere ilişkin danışmanlık eğitimi almış hemşireler de gerek topluma dayalı hizmetlerden birisi olarak evde gerek klinik hizmetlerine dayalı olarak aile sağlık merkezlerinde, devlet hastanelerinde; danışman, eğitici ve uygulayıcı rollerde görev alırlar. 

RİA Nedir ve Çeşitleri Nelerdir?

RİA (rahim içi araç), halk arasında bilinen adıyla spiral, rahim içine yerleştirilen plastik yapıya sahip T şeklinde bir araçtır. Vajinanın girişinden takılır. Plastik gövdeye bakır sarılmış halde olanına Bakırlı RİA ve plastik gövdeye progesteron hormonu eklenmiş formatta olanına Hormonlu RİA denir.

RİA’nın Etki Mekanizması Nasıldır?

Genel bir etkiden bahsedecek olursak RİA rahme yerleştiği andan itibaren vücut tarafından yabancı bir cisim olarak algılandığı için yine vücut tarafından tepki gösterilerek bazı iltihabi reaksiyonlara neden olacaktır. Rahimde meydana gelen bu iltihabi reaksiyonlar o bölgeye ulaşan spermleri inaktive ederek gebeliğin oluşmasına engel olur. Yumurtlama süreci bu olaylardan etkilenmez. 

Bakırlı ve hormonlu RİA’ların etki mekanizmalarına ayrıca bakalım.

Cu (Bakır) RİA

Bakır iyonlarının doğrudan sperm üzerine etkisi ile; 

• Spermin üst genital yollara ulaşmasına
• Ovum transportuna 
• Fertilizasyona engel olarak gebelikten korur. 

Endometriuma etkisi ile; 

• Spermlerin hareketini engelleyerek
• Spermleri fagosite ederek, 
• İmplantasyonu engelleyerek gebelikten korur.

LNG (HORMONLU) RİA

• Asıl etki hormonal-lokal etkidir. 
• Endometrial proliferasyon engellenir.
• Servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin uterusa geçmesine engel olur. 

Oldukça sık rastlanılan yanlış bir düşünceye dikkat çekmek gerekir. Bu ‘’ RİA’ nın var olan gebeliğin sonlandırılmasına neden olduğu’’ bilgisidir.  RİA kullanan kadınlarda riskli durumlar hariç (RİA’ nın fark edilmeden rahimden atılması gibi) döllenme meydana gelmez. 

RİA’nın Etkililik Oranı ve Koruyuculuk Süresi Nedir?

RİA’ların koruyuculuk oranı oldukça yüksektir.  Kullanan 100 kadından bir yılda ortalama yalnızca ikisi gebe kalır.

Koruyuculuk süresi ise RİA’ nın içerdiği bakır veya hormonun zamanla tükenmesi ile ilişkilidir. Değişik markaların farklı koruyuculuk süresi vardır fakat ülkemizde kullanılan RİA’ların ortalama koruma süresi 5 yıl dır. 

RİA’nın Olumlu, Olumsuz Yönleri ve Riskli Durumları Nelerdir?

RİA’nın Olumlu Yönleri

• Güvenli ve çok etkili olması,
• Uzun süre koruma sağlaması,
• Geri dönüşümlü olması, bırakılınca doğurganlığın hemen geri dönmesi
• Sistemik yan etkiler göstermemesi,
• Cinsel ilişkiden bağımsız olması,
• Emzirme ile etkileşiminin olmaması (emziren kadınlar için uygundur),
• İlaçlarla etkileşiminin olmaması, 
• Ucuz ve kolay ulaşılabilir olması gibi nedenlerden dolayı en çok tercih edilen yöntem olmasına şaşırmamak gerekir. 

Ayrıca bakırlı RİA’ların dış gebelik riskini azalttığı bu nedenle daha önce dış gebelik öyküsü olan kadınlarda iyi bir korunma yöntemi olarak kullanıldığı ve rahim ağzı kanserinden koruduğunu düşündüren bilimsel verilerin olduğu bilinmektedir. 

Tabi olumlu yönlerinin yanında riskli durumlar ve yan etkilerinin olduğu da asla unutulmamalıdır.

RİA’nın Olumsuz Yönleri

Bakırlı RİA genellikle tüm kadınlarda kanama miktarının artması, kanama süresinin uzaması ve menstrual döngünün ağrılı geçmesi gibi can sıkıcı yan etkilere neden olur. Ağrı kesici ve iltihap giderici ilaçların kullanılması ile kontrol altına alınabilir fakat şikayetlerin devam etmesi durumunda RİA’nın çıkarılması endike olabilir/ gerekebilir. 

Hormonlu RİA, bakırlı RİA’nın aksine kanama miktarını azaltır. İlk bir yılda amenore bile görülebilir. Hatta bu yüzden sadece doğum kontrol yöntemi için değil âdet kanaması fazla olan kadınlarda kanama miktarını azaltmak ve demir eksikliği anemisini önlemek için de kullanılabilir. Memelerde dolgunluk, akne, baş ağrısı ve ruhsal durum değişiklikleri görülebilir.

RİA Kullanımıyla Oluşan Riskli Durumlar

RİA’ların takılması esnasında rahim ağzının tahriş olması, rahmin delinmesi, rahim harici bir yere yerleştirilmesi, ciddi enfeksiyonlara neden olarak fallop tüplerinin tıkanması, uzun süre RİA kullanımında kendiliğinden rahim dışı bir yere göç etmesi, genital bölgede apse oluşması gibi durumların meydana gelmesi göz önünde bulundurulmalıdır fakat uzman kişiler tarafından dikkatle yapılan işlemlerde bu tip olaylar yaşanmamaktadır. 

RİA bazen fark edilmeden dışarıya atılabilir, atılma ilk yılda ilk üç ay içinde gerçekleşebilir. RİA’ nın atıldığını fark etmeyen kadın gebe kalabilir.

RİA Kimler Tarafından Nerede Uygulanır?

Sağlık Ocakları, Ana Çocuk Sağlığı Merkezleri, Devlet Hastaneleri, Doğumevleri, Üniversite Hastaneleri, Özel Klinik ve Polikliniklerin Aile Planlaması Kliniklerinde, “Aile Planlaması Sertifika Eğitim Programı” na katılarak sertifika ile belgelenmiş olan Pratisyen Hekim, Ebe, Hemşire ve Uzman Hekimler tarafından uygulanabilir. 

RİA Ne Zaman Uygulanır, Hangi Durumlar İçin Ne Zaman Çıkarılmalıdır?

Cu-RİA âdet kanamasının başlangıcından itibaren ilk 12 gün içinde ya da herhangi bir zamanda uygulanabilir. Adetli olması gerekmez. Ek bir yöntem kullanmak gerekmez.

LNG-RİA, âdet kanamasının başlangıcından itibaren, siklusun ilk 7 günü içinde uygulanabilir. İlk 7 gün dışında ise, kadının gebe olmadığından emin olunan herhangi bir zamanda uygulanabilir. Ancak 7 gün süre ile ek bir yöntem ile korunmalı veya cinsel ilişkiden kaçınmalıdır.

DOĞUM SONRASI DÖNEM

Plasentanın ayrılmasından sonraki ilk 10 dakika içinde ya da ilk 2 gün (48 saat) içinde uygulanabilir. Doğum sonu erken dönem geçtikten sonra (ilk 48 saat geçmiş ise), uterusun perfore olma riski arttığından uygulama, sezaryen de dahil, doğumun 4. hafta sonuna kadar ertelenmelidir.

DÜŞÜK SONRASI DÖNEM

Enfeksiyon belirtisi (örneğin ateş, uterusta hassasiyet, pürülan veya kötü kokulu vajinal ya da servikal akıntı) yoksa spontan düşükten ya da kürtajdan hemen sonra veya ilk hafta içinde uygulanabilir.

ÇIKARILMA ZAMANI

• Gebelik istendiği için çıkarılırsa; siklusun herhangi bir gününde çıkarılabilir.
• Gebelik istenmiyorsa; cinsel ilişkinin olmadığı 7 günlük sürenin sonunda çıkarılabilir.

RİA Kullanımı Kimler İçin Uygun, Kimler İçin Uygun Değildir?

• Antikoagülan (kan pıhtılaşmasını engelleyici) ilaçlar kullanan kadınlarda bakır RİA kullanılmaz bunun yerine hormonlu RİA kullanımı uygundur.

• Rahim miyomları olan kadında RİA önerilmez.

• Vücut direncinin düşmesine neden olan durumlarda (uyuşturucu kullanımı, kortizon tedavisi vs.) RİA kullanılmaz.

• Bakıra alerjik olduğu bilinen veya bakır metabolizması bozukluğu olan Wilson Hastalığında bakır RİA kullanılmaz.
• Gebelik riski kesin bir engel teşkil ederken, rahmin büyük veya küçük olduğunun belirlenmesi RİA kullanımına engel olabilir.

Hekime Başvurulması Gereken Anormal Durumlar Nelerdir?

• Adet gecikmesi, gebelik kuşkusu. (Adet gecikmesi, bulantı, göğüslerde hassasiyet vb.)
• Halsizlik, ateş, titreme, devam eden ve kramp tarzında alt karın ağrısı; (bu belirti özellikle kendini iyi hissetmeme, ateş ve titreme ile ise, pelvik enfeksiyon olasılığını düşündürür.)
• Karın ağrısı, cinsel ilişki sırasında ağrı
• Anormal vajinal akıntı veya kanama
• RİA nın atılması, ipliklerin ele kısa ya da uzun gelmesi gibi durumlarda hekime başvurulması gerekir.