Bugün sizlere dijitalleşen dünyayla birlikte kendine gelişme alanı bulan yapay zekanın psikoterapiye yansıyan kısmı olan terapi robotlarından bahsetmeye çalışacağım. Şimdiden tüm okurlara keyifli okumalar diliyorum.

Sağlık teknolojisinin gelişmesiyle birlikte var olduğumuz dünya değişim ve gelişim göstermektedir. Yalnızca günlük yaşantımızı kolaylaştırmakla kalmayıp psikoloji anlamında da bireylerin destekleyici dijital ürünlerin ortaya konması teknolojinin yüksek faydaları arasında yer almaktadır.

Ruhsal hastalıkların tedavisi (ruh sağlığı) yalnızca ilaç tedavisiyle kalmayıp psikoterapiyle desteklendiğinde bireylerde gözle görülür iyileşmelerin olduğu araştırmalarca kanıtlanmıştır. Terapi robotları da ruh sağlığı ve psikiyatri uzmanlarının hazırladığı veri tabanıyla oluşturulmuş terapist robotlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Terapi robotları, bireylerin yaşadığı olumsuz yaşam deneyimlerini çeşitli etkileşim yollarıyla birlikte yeniden yapılandırmayı ve yerine olumlu deneyimleri koymayı amaçlamaktadır.

Bu konuda öncelikle iki soru sormak istiyorum.

Kullanım alanlarına göre; robo terapist, aracı robot ve yardımcı robot olmak üzere üç grup olarak ayrılan terapi robotlarını gelin biraz ayrıntılı inceleyelim.

Ruh Sağlığını Destekleyen 10 Yapay Zeka Çözümü

Eliza

İlk sohbet robot olarak 1964-1966 yılları arasında Alman bilim insanı Joseph Weizenbaum tarafından geliştirilmiştir. Anahtar kelime kombinasyonları ile koordineli çalışan Eliza söz öbeklerini tespit ederek ona uygun yanıtları oluşturmaya çalışmaktadır. Tanımlayamadığı söz öbeği olduğundan daha fazla soru sorarak süreci yönetmektedir.

Woebot

Stanford Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Alison Darcy tarafından geliştirilen sohbet robotu bireyin her an ulaşabileceği ve ruhsal durumunu değerlendirebileceği şekilde uyarlanmıştır. Bilişsel davranışçı terapi ilkelere uygun terapi şeklinde yanıtlar veren Woebot empatik tepkiler de vermektedir. Ayrıca depresyon ve kaygı üzerine yapılan birçok çalışmada kullanılan Woebot bireylerde kaygı ve depresyon düzeylerinin düşmesine katkı sağlamıştır.

Youper

Çeşitli uzmanların yer aldığı ruh sağlığı hizmeti veren dijital bir platformdur. Modelde dijital terapi, davranış koçları, terapistler ve ilaç tedavisi yer alırken tamamen otomatik bir sohbet ile terapi gerçekleşmektedir. Youper ile depresyon ve anksiyeteye yönelik 7/24 sunulan dijital terapiden; stres, anksiyete ve depresyon belirtilerini azaltmaya yönelik lisanslı terapistler ve davranış koçları ile gerçekleştirilen çevrimiçi oturumlara kadar çeşitli uzmanların koordinasyonunu içeren bir platform ile karşımıza çıkmaktadır.

Wysa

Touchkin tarafından geliştirilen mobil sohbet uygulamasıdır. İnsanların ruh sağlığı açısından sağlamlıklarını artırmayı ve iyi oluşlarını geliştirmeyi amaçlayan Wysa bilişsel davranışçı teknikler, diyalektik davranışçı terapi, meditasyon, nefes egzersizi, yoga, motivasyonel görüşme ve mikro eylemleri kullanarak 7/24 yapay zekâ tabanlı kendine yardım bağlamında hizmet sunmaktadır.

Simsensei Kiosk

The USC Institute for Creative Technologies tarafından geliştirilen psikolojik sorunların varlığını tespit etmeye çalışan otomatik bir sistemdir. Ellie isimli sanal bir insanla özdeşleştirilen sistemde depresyon, anksiyete ve travma sonrası stres bozukluğu ile ilişkili sıkıntı göstergelerinin otomatik olarak değerlendirilmesine uygun etkileşimli durumlar yaratmayı amaçlayan yarı yapılandırılmış görüşmeler yürütmektedir.

Paro

Demans ve yaşlı insanların rehabilitasyonunu sağlanması amacıyla geliştirilen fok balığına benzeyen bir terapi robotudur. İnsanları anlamasını sağlamak amacıyla 5 çeşit gömülü sensörü bulunmakla birlikte bunlar; ses, ışık, dokunma, duruş ve sıcaklıktır. Bu sensörler sayesinde davranışları öğrenip kullanıcıya göre çeşitlenmektedir. Kullanıcılardan gelen tepkilere göre davranışın tekrarlanıp tekrarlanmayacağı da belirlenir. Yürütülen çalışmalara göre Paro’nun insan etkileşimlerini ve iletişimi arttırdığı, anksiyete ve depresyon seviyelerini ise azalttığı görülmüştür.

NeCoRo

Omron Corporation tarafından geliştirilen, Max ve Cleo isimlerinin verildiği ruh sağlığı robotları temsil etmektedir. Yaklaşık 50 hareket yetisine sahip ve gerçek bir kedi dokusunda bulunan NeCoRo, insan sesine, dokunmasına ve hareketlerine tepki vermektedir. Terapi robotu genellikle demans tanısı alan yaşlı bireylerde kullanılmış ve pozitif iyileşmeler gözlenmiştir.

Kaspar

Hertfordshire Üniversitesi’nin yapay zekâ ve robotik alanında çalışan profesyoneller tarafından geliştirilen terapi robotudur. Temel hareketlere ve ifadelere odaklanarak dikkat çekmeyi hedefleyen Kaspar, genellikle otizmli çocuklar da iletişimin artması, insanlar arası etkileşimi arttırarak, stressiz ve öngörülebilir iletişimi amaçlamaktadır.

Bandit

Güney Kaliforniya Üniversitesi Etkileşim Laboratuvarı ve BlueSky Robotics tarafından geliştirilen hem çocukların hem de yetişkinlerin günlük yaşamların kolaylaştırdığı insansı bir robottur. Yürütülen çalışmalara bakıldığında; egzersiz koçu, rehabilitasyonun sağlanması ve etkileşim artması amaçlarıyla kullanıldığı ve olumlu geri dönüşlerin alındığı belirlenmiştir.

Pepper

SoftBank Robotics tarafından geliştirilen terapi robotu, dokunmatik ekranı ve diyalog yoluyla insanlarla etkileşime geçmektedir. Robot; beden dili sergileme, çevresini algılama ve çevresi ile konuşarak etkileşime girebilme gibi yeteneklere sahip olmakla birlikte insan hayatını kolaylaştırma ve iş yükünün azalmasına destek olmaktadır. Robota gerekli uygulamalar yüklendiğinde eğitim, rehabilitasyon ve egzersiz gibi faaliyetleri insanlarla etkileşimli şekilde gerçekleştirebilmektedir.

Yukarıda bahsettiğim yapay zeka ile geliştirilmiş robotların ruh sağlığı üzerine yarattığı olumlu etkileri yadsınamaz şekilde fazladır. Ülkemizde ruh sağlığı alanına yönelik kullanılan ya da yürütülen bir terapi robotuna rastlanılmamıştır. Umuyorum ki ilerleyen dönemlerde ülkemizde de yaygınlaşması dileğimle. Sözlerimi burada sonlandırırken herkese sağlıklı, huzurlu, teknolojili günler dilerim.

Simbians’ta yer alan hastalıklar ve sağlık durumları hakkında daha fazla bilgi edinin.

Kaynaklar

David D, Matu SA, David OA (2014) Robot-based psychotherapy: Concepts development, state of the art, and new directions. Int J Cogn Ther, 7:192-210.

Shibata T, Wada K (2011) Robot therapy: A new approach for mental healthcare of the elderly–a mini-review. Gerontology, 57:378-386.

Chung SJ, Lee H (2020) Visual presentation of mental healthcare chatbots for user experience. Journal of the HCI Society of Korea, 15:39-45.

Mehta A, Niles AN, Vargas JH, Marafon T, Couto DD, Gross JJ (2021) Acceptability and effectiveness of artificial intelligence therapy for anxiety and depression (Youper): Longitudinal observational study. J Med Internet Res, 23:e26771.

Akyazı KG, Baştemur Ş. Interactive Robots: Therapy Robots. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. Mart 2024;16(1):16-30. doi:10.18863/pgy.1242958