Bu içerikle, saçta kokain ve benzoylecgonine analizlerinin ne anlama geldiğini, hangi değerlerin kullanım ya da çevresel bulaşı düşündürdüğünü ve adli yorumun nasıl yapılması gerektiğini öğreneceksiniz.

Son zamanlarda medyada sıkça duyduğumuz bir cümle var.

Saçta kokain tespit edildi.

Bu ifade ilk bakışta çok net, hatta kesin bir yargı gibi duruyor. Oysa işin bilimsel tarafına indiğimizde tablo hiç de bu kadar basit değil. Saç analizi güçlü bir yöntemdir ama yanlış yorumlandığında ciddi hatalara yol açabilir. Bu yazımda saçta kokain ve metabolitlerinin ne anlama geldiğini ve ne anlama gelmediğini sade bir dille anlatmak istiyorum.

Çünkü bazen bir sayı, bir insanın hayatını etkileyecek kadar ağır sonuçlar doğurabiliyor.

Saç Analizi Nedir, Neden Yapılır?

Saç analizi, kişinin geçmiş haftalar ya da aylar boyunca bir maddeye maruz kalıp kalmadığını anlamak için kullanılan bir yöntemdir. Kan ve idrar testlerinden farkı şudur.

• Kan ve idrar yakın zamanı gösterir.

• Saç analizi ise uzun vadeli maruziyeti yansıtır.

Bu yüzden özellikle adli vakalarda, velayet davalarında, sporcu kontrollerinde ya da kamuoyunu ilgilendiren olaylarda sıkça gündeme gelir.

Ama burada çok önemli bir nokta var.

Saç analizi “kullandın mı?” sorusuna tek başına cevap vermez.

Saçta Hangi Maddeler Ölçülür?

Saç analizlerinde genellikle iki temel maddeye bakılır.

• Kokain (ana madde)

• Benzoylecgonine (kokainin vücutta oluşan ana metaboliti)

Bu ayrım hayati önemdedir.

Çünkü;

• Kokain, saça dış ortamdan bulaşabilir

• Benzoylecgonine ise ancak vücutta metabolize edilirse oluşur

Yani biri “temas”, diğeri “kullanım” hakkında fikir verir.

“Ortalama Bir Değer” Neden Yok?

Toplumda sık yapılan hatalardan biri şudur.

Şu kadar çıkmış, demek ki kullanmış.

Bilimde böyle bir yaklaşım yok. Çünkü saçta ölçülen kokain düzeyleri kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterir.

Bunu etkileyen faktörlerden bazıları;

• Kullanım sıklığı

• Alınan doz

• Kullanım süresi

• Saçın rengi (koyu saçlar daha fazla tutabilir)

• Saçın yapısı

• Boya, perma, açıcı gibi işlemler

• Ortamda bulunma (çevresel kontaminasyon)

• Laboratuvarın yıkama ve analiz yöntemi

Bu kadar değişken varken, tek bir sayıya bakarak kesin konuşmak bilimsel değildir.

Hiç Kullanım Olmayan Birinde Saçta Kokain Çıkar mı?

Evet, çıkabilir.

Hiç kokain kullanmamış ama günlük hayatta normal çevresel koşullara maruz kalan kişilerde saçta;

• Kokain: 0–50 pg/mg

• Benzoylecgonine: 0–10 pg/mg ya da hiç saptanmaz

Bu düzeyler genellikle;

• Analitik arka plan

• Çevresel bulaş

• Laboratuvar ölçüm sınırları

olarak kabul edilir.

Kullanım kanıtı sayılmaz.

Çevresel Kontaminasyon Nedir?

Çevresel kontaminasyon şu anlama gelir.

Kişi kokain kullanmamıştır ama kokainin bulunduğu bir ortamda bulunmuştur.

Örneğin;

• Kapalı bir mekânda

• Bir başkasının kullandığı ortamda

• Uzun süreli temas halinde

Bu durumda saçta;

• Kokain: 50–500 pg/mg

• Nadir durumlarda 1.000 pg/mg’ye yaklaşabilir

• Benzoylecgonine: çoğu zaman yoktur ya da çok düşüktür

Bu tablo çok tipiktir.

Ana madde var, metabolit yok.

Bilimsel olarak bu durum kullanımdan çok dış bulaşı düşündürür.

Ara Sıra Kokain Kullananlarda Ne Görülür?

Ara sıra ya da düşük dozda kullanım söz konusuysa saç analizleri genellikle şöyle çıkar.

• Kokain: 500–3.000 pg/mg

• Benzoylecgonine: 50–300 pg/mg

Burada önemli olan nokta şudur.

• Ana madde ve metabolit birlikte bulunur

• Ama değerler segmentler arasında dalgalanabilir

• Oranlar her zaman düzenli olmayabilir

Bu nedenle bu grup mutlaka kişinin öyküsüyle birlikte değerlendirilmelidir.

Düzenli Kullanımda Saç Analizi Nasıl Görünür?

Düzenli kullanımda tablo daha nettir.

• Kokain: 3.000–20.000 pg/mg

• Benzoylecgonine: 300–3.000 pg/mg

Bu kişilerde;

• Saç boyunca daha homojen dağılım olur

• Ana madde ile metabolit arasında daha tutarlı bir ilişki görülür

Bu bulgular, bilimsel olarak düzenli kullanımı destekler.

Ağır ve Kronik Kullanımda Değerler Ne Kadar Yükselir?

Ağır ya da kronik kullanıcı olarak değerlendirilen vakalarda;

• Kokain: 20.000 pg/mg’nin üzerine çıkar.

• Bazı vakalarda 100.000 pg/mg ve üzeri.

• Benzoylecgonine: 3.000 pg/mg’nin üzerindedir.

Bu düzeyler;

• Çevresel bulaşla açıklanamaz.

• Güçlü kullanım göstergesi kabul edilir.

Oran Neden Bu Kadar Önemli?

Adli toksikolojide sadece “kaç çıktı” sorusu değil,

“neye oranla çıktı” sorusu da çok önemlidir.

Genel kabul şöyledir.

• Gerçek kullanımda:

  • Benzoylecgonine / Kokain oranı %5–%20

• Çevresel kontaminasyonda;

  • Bu oran %1’in altındadır ya da metabolit hiç yoktur

Bu oran değerlendirilmeden yapılan yorumlar eksik ve hatalıdır.

Uluslararası Eşikler Ne Diyor?

Society of Hair Testing gibi uluslararası kuruluşların önerilerine göre;

• Kokain: 500 pg/mg altı

• Benzoylecgonine: 50 pg/mg altı

Tek başına kullanım kanıtı sayılmaz.

Kontaminasyon mutlaka düşünülür.

Bu eşikler, adli hataların önüne geçmek için konmuştur.

En Sık Yapılan Hatalar

Saç analizleriyle ilgili en yaygın yanlışlar şunlardır.

• Tek bir değere bakarak hüküm vermek

• Metaboliti göz ardı etmek

• Oran hesabı yapmamak

• Segment analizini dikkate almamak

• Yıkama sonrası kalıcılığı sorgulamamak

• Kişinin çevresel ve klinik öyküsünü dışlamak

Bu hatalar, sadece bilimsel değil insani açıdan da ağır sonuçlar doğurabilir.

Saç Analizi Ne Söyler, Ne Söylemez?

Saç analizi şunu söyler.

• Maruziyet olmuş olabilir.

• Kullanım ihtimali değerlendirilebilir.

Ama şunu tek başına söylemez.

• “Kesin kullanmıştır”

• “Kesin kullanmamıştır”

Bilim, bağlam ister.

Sayı ister ama tek başına sayı yetmez.

Bu yüzden saçta kokain ve metabolit değerlendirmesi; oranlarla, segmentlerle, klinik öyküyle ve bilimsel eşiklerle birlikte yapılmalıdır.

Aksi halde, bilim konuşmaz; sadece gürültü çıkar.

Simbians Platformu ile doğru ve güncel verimlilik ve sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır.

Kaynaklar

Kintz, P. (2016). Hair analysis in forensic toxicology: An updated review. Forensic Science International, 249, 1–6.

Mieczkowski, T., Barzelay, D., & Gropper, B. (2002). Hair testing for cocaine: Differentiation between systemic exposure and external contamination. Forensic Science International, 123(1), 39–45.

Society of Hair Testing. (2014). Consensus on hair testing for drugs of abuse. Forensic Science International, 238, 1–12.