Demans hastası bir yakınınız gün boyunca gayet iyi olabilirken, akşamüstü yaklaştıkça davranışlarında ani değişimler gözlemliyor musunuz?

Sessizliğin yerini huzursuzluk, kaygı, kafa karışıklığı ve hatta agresif tavırlar alıyor olabilir. Tam bu durum, özellikle Alzheimer hastalığı olan bireylerde sıkça karşılaşılan ve hem hasta hem de bakım verenler için yorucu olabilen Gün Batımı Sendromuna işaret ediyor olabilir.

Gün Batımı Sendromu Nedir?

Gün Batımı Sendromu (Sundowning), çoğunlukla gün ışığının azalmaya başladığı öğleden sonra ve akşam saatlerinde ortaya çıkan, kafa karışıklığı, ajitasyon, kaygı ve hatta halüsinasyonlarla kendini gösteren nöropsikiyatrik bir durumdur. Bu sendrom, Alzheimer hastalığıyla ilişkilendirilse de, diğer demans türlerinde ve zaman zaman sağlıklı yaşlı bireylerde de gözlenebilmektedir.

Bu yazımda, gün batımı sendromunun belirtilerini, nedenlerini ve bu süreçte hasta yakınlarının nasıl destekleyici bir rol üstlenebileceğini detaylı bir şekilde ele alacağım.

Gün Batımı Sendromunun Belirtileri Nelerdir?

Gün batımı sendromunun davranışsal belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Ancak en sık karşılaşılan semptomlar şunlardır.

• Ani ruh hali değişiklikleri
• Üzüntü, kaygı ve asabiyeti
• Kafa karışıklığı ve şaşkınlık
• Şüphecilik ve paranoya
• Sesli bağırma veya ajitasyon
• Halüsinasyonlar (olmayan sesler duyma ya da görüntüler görme)
• Talepkâr ya da saldırgan davranışlar

Alzheimer’lı her 5 kişiden 1’i bu sendromu yaşar. Ancak sağlıklı yaşlı bireylerde de özellikle hastane gibi yabancı ortamlarda geçici olarak görülebilir.

Gün Batımı Sendromunun Nedenleri

Bu sendromun kesin nedeni henüz bilinmemekle birlikte, çeşitli biyolojik ve çevresel faktörlerin etkili olduğu düşünülmektedir.

Sirkadiyen ritim bozuklukları: Beyindeki “vücut saati” yaşla birlikte bozulabilir.

Işık eksikliği: Gün ışığının azalmasıyla birlikte algı bulanıklığı ortaya çıkabilir.

Yorgunluk ve enerji düşüklüğü: Günün sonunda artan fiziksel ve zihinsel yorgunluk.

Uyku bozuklukları: Gece uykusunun kesintili olması.

Duygusal stres ve bakım verenin yorgunluğu

Tüm bu faktörler birleştiğinde, beyin algılamakta zorlanabilir ve bu da kafa karışıklığı ile davranış değişimlerine neden olabilir.

Deliryum ile Gün Batımı Sendromunun Farkları

Gün batımı sendromu ile deliryum sıkça karıştırılır. Ancak bazı temel farklar vardır.

Bu Süreci Yönetmek İçin Neler Yapılabilir?

Gün batımı sendromunu tamamen ortadan kaldırmak her zaman mümkün olmasa da, bazı önlemler alınarak belirtilerin şiddeti azaltılabilir.

Günlük Rutin Oluşturun.

• Her gün aynı saatlerde yemek yeme, uyuma ve aktiviteleri sürdürmek önemlidir.
• Gün içinde fiziksel hareketlilik teşvik edilmelidir.

Ortam Koşullarını İyileştirin.

• Akşam saatlerinde yeterli aydınlatma sağlanmalıdır.
• Gürültülü televizyon programları ve kalabalık aktiviteler azaltılmalıdır.
• Uyku ortamı konforlu, sessiz ve güvenli olmalıdır.

Sakin ve Güven Veren Bir Yaklaşım Benimseyin.

• Tartışmadan kaçının, nazik ve net bir dille konuşun.
• Halüsinasyon gördüğünde karşı çıkmak yerine dikkati başka yöne çekin.
• Gerekirse güvenlik önlemleri alın (gece lambası, pencere kilidi, tehlikeli aletlerin kaldırılması gibi).

Bakım Veren Kişilere Öneriler

Bu süreçte sadece hasta değil, siz de desteğe ihtiyaç duyabilirsiniz. Bu yüzden;

• Dinlenmekten ve yardım istemekten çekinmeyin.
• Duygularınızı bastırmayın; konuşun, yazın veya destek gruplarına katılın.
• Kendinize iyi bakarak sevdiğiniz kişiye daha iyi bir destek sunabileceğinizi unutmayın.

Gün Batımı Sendromu, yaşlı bireylerde ortaya çıkan önemli ve hassas bir durumdur. Erken farkındalık ve doğru yaklaşımla, bu zor saatleri hem hasta hem de bakım veren için daha yönetilebilir hale getirmek mümkündür.

Sevdiğiniz kişinin yaşadığı davranış değişimleri sizi hedef almıyor; bu, onların kontrol edemediği biyolojik bir süreç. Sabır, sevgi ve bilgi ile bu süreci birlikte aşabilirsiniz.

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır.

Kaynaklar 

Erbay Dallı, Ö., Karadakovan, A., (2021). Demans Hastalarında Gözardı Edilen Bir Konu: Gün Batımı Sendromu ve Hemşirelik Yaklaşımları. EGEHFD, 2021, 37(1): 79-86.