Çocukluk çağı kronik hastalıklarında günümüzde yaşam süresi artmaktadır. Hasta çocuk ve ailesi kronik hastalığın getirdiği psikolojik etkilere maruz kalmaktadır. Çocukluk çağında kronik böbrek yetmezliği (KBY) önemli bir psikososyal ve ekonomik sorun oluşturmaktadır. Pediatrik hastalarda kronik böbrek yetmezliğine yol açan renal hastalıklar yetişkin olgulardan farklıdır.

Kronik Böbrek Yetmezliğinde en sık kullanılan tedavi yöntemleri; hemodiyaliz, organ nakli ve periton diyalizidir.

Kronik Böbrek Yetmezliği

Kronik Böbrek Yetmezliği, kronik renal ya da sistemik hastalıklar sonucu böbrek fonksiyonlarının geri dönüşsüz kaybı olarak tanımlanır. Çocuklarda Kronik Böbrek Yetmezliğinin belirti ve bulgular ve bunların şiddeti hastalığın şiddeti, gelişen komplikasyonlar, çocuğun yaşına bağlı olarak değişmektedir.

Çocuklarda Kronik Böbrek Yetmezliği Belirti ve Bulguları

• Poliüri (idrar hacminin normalden fazla olması),
• Polidipsi (aşırı susama ve sürekli su içme hali),
• Bulantı ve kusma,
• Hipertansiyon,
• Metabolik asidoz,
• Anemi,
• Ödem,
• Aritmiler,
• Hiperlipidemi,
• Enfeksiyonlara yatkınlık,
• Kalp yetmezliği,
• Kanamalara yatkınlık,
• Nöbetler,
• Yorgunluk ve kas güçsüzlüğü,
• Kemik ağrıları ve kırıklar,
• Gelişme geriliği,
• Öğrenme güçlükleri,
• İştahta azalma,

Kronik böbrek yetmezliği olan çocuğun nefesinde üre kokusu olabilir. Yine Kronik Böbrek Yetmezliğine ait büyüme ve gelişmede gerilik yaşayabilirler.

Tedavide diyet, sıvı-elektrolitin dengesi, komplikasyonların önlenmesi ve büyüme gelişmenin sağlanması gereklidir. Diyette büyümeyi sağlayabilmek için kalori alımı arttırılır ancak protein alımı kısıtlanır. Protein alımının maksimum bebeklerde 2-2.5 g/kg/gün, çocuklarda 1.5-2 g/kg/gün olması istenir.

Kronik Böbrek Yetmezliği Tedavisi

Hemodiyaliz

Kan içindeki atık ürünler ve özel filtresi olan bir makinadan geçirilerek vücuttan atılır. Kan vücuttan dışarı pompalanır ve diyaliz makinasından geçirilir. Atık ürünler yarı geçirgen membranda diffüze olur. Diyalizat kanın ters yönünde pompa edilerek atıkların uzaklaştırılması sağlanır.

Hemodiyaliz peritoneal diyalize göre daha etkilidir. Fakat hipotansiyon ve sıvı-elektrolit farklılıkları nedeniyle çocuk hasta yakından izlenmelidir. Hemodiyaliz yapılan çocuğun vital bulguları özellikle de kan basıncı yarım saatte bir izlenmelidir. İşlem önce ve sonra çocuğun kilosu kontrol edilmelidir. Diyaliz sonucu kandaki atık ürünlerin uzaklaştırılması ozmotik farklılık oluşturmaktadır. Bu sırada, kafa içi basınç artışı, papil ödem, baş ağrısı, kusma, kas krampları, irritabilite, ajitasyon, deliryum ve konvülziyonlar görülmektedir. Hemodiyalizin diğer komplikasyonları tromboz ve enfeksiyondur.

Hemodiyaliz Alan Çocukta Hemşirelik Bakımı

• Diyaliz sırasında yaşam bulguları yakından izlenmelidir.
• Hipotansiyon, hipovolemi, hipervolemi ve enfeksiyon belirtileri gözlenir
• Günlük protein alımı diyetisyen ve pediatrist ile kontrol edilmelidir.
• Diyaliz öncesi ve sonrası çocuk tartılır. (Boy ve kilosu yakından takip edilmelidir.)
• Besinlerin fosfor, sodyum, potasyum içeriklerinin önemi hakkında hasta ve ailesi bilgilendirilmelidir.
• Çocuğun serolojileri, varsa idrar incelemeleri aylık olarak değerlendirilmeli, aldığı ilaçlar ve diyaliz programı mevcut duruma göre düzenlenmelidir. Çünkü verilen ilaçlar dolaşım aracılığı ile vücuttan uzaklaşabilir.
• Kanama ve enfeksiyon bulguları açısından yakından takip edilir.
• Yaralanma riski önlenmelidir.
• Ebeveynlerin bilgi eksikliği varsa giderilir.
• Özellikle adölesan dönemde hareketsiz ve sosyal izolasyona maruz kalmak emosyonel yönden olumsuz etkilemektedir. Aile ve çocuğa emosyonel açıdan destek olunur.

Hemodiyalizde tedavi planlamasına bağlı olarak çocuklarda uyku problemleri görülebilir. ‘’Hemodiyaliz hastaları ile yapılan bir çalışmada diyet kısıtlamaları, dispne, yorgunluk, kramp, metabolik asidoz bu hastalarda uyku problemlerine neden olduğu bulunmuştur’’.

Periton Diyalizi

Kalıcı Tenckoff kateter kullanılır. Uzun süre kullanılacak olan kateterler ameliyathanede peritonel kaviteye yerleştirilir. Bu kateterler, komplikasyon olmadığı sürece bir kaç ay kalabilir.

Diyaliz solüsyon torbası aseptik olarak transfer sete takılır ve sıvının yaklaşık 10- 15 dk’ da peritonel kaviteye akması sağlanır. Sıvının akışı bittikten sonra transfer set klemplenir. Verilen sıvı 4-6 saat kalır. Bu süre içerisinde çocuk normal yaşantısına devam eder. Sıvının içerde bekleme süresi bitince diyaliz torbası aşağıya indirilir. Daha sonra transfer setin klempi açılarak sıvının torbaya drenajı sağlanır. Diyaliz torbası ve drene olan diyaliz solüsyonu atılır. Isıtılmış (36-38°C’ e kadar) yeni bir diyaliz solüsyonu transfer sete takılarak bu süreç tekrarlanır. Bu işlem gündüz 3 ve gece 1 kez olmak üzere günde 4 kez yapılır.

Aletli Periton Diyalizi

Bu yöntemde hasta sadece geceleri makineye bağlanır. Makine diyaliz solüsyonunun akış süresini kontrol eder. Çocuk gece yatmadan önce diyaliz sistemi otomatik makineye bağlanır böylece hasta uyurken diyaliz yapılmış olur. Gece yapılan diyaliz, çocuğun gündüz daha fazla özgür olmasını sağlar. Bu yöntemde günde bir kez diyaliz yapılması yeterli olur. Ayrıca bu bağlantı ve sıklık peritonit riskini de azaltır.

Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi SAPD

Manuel (elle) olarak gerçekleştirilen bir sürekli diyaliz yöntemidir.

Drenaj: Bekletme süresinin sonunda karın içerisindeki diyalizatın boşaltılmasıdır. Drenajın sağlanması için 15-20 dakika bir süreye ihtiyaç duyulur.

Dolum: Karın içine sabit volümde diyaliz solüsyonu verilerek yapılır.

Bekletme: Diyalizatın karın içinde bekletilmesidir. Bekletme süresi 4-6 saattir.

Peritonel Diyalizde Hemşirelik Bakımı

• Ebeveynlere diyalizden önce ve sonra vital bulgularının alınması, izlenmesi, yorumlanması kan basıncı ve vücut sıcaklığındaki değişiklikleri nasıl yorumlayacağı konusunda eğitim verilir.
• Devamlı ayaktan peritoneal diyaliz kullanan çocukların ebeveynlerine torbayı nasıl değiştirecekleri ve evde işlemi nasıl yapacakları gösterilir.
• Adölesanların olabildiğince kendi tedavilerinin sorumluluğunu üstlenmelerine izin verilir.
• Peritoneal diyaliz programı, daha büyük yaş grubundaki çocuğun okul ve diğer yaşamsal aktivitelerini engellemeyecek biçimde düzenlenmelidir.
• Peritaneal diyalizin en önemli komplikasyonu Aile, peritonitin erken belirtileri ortaya çıkınca tıbbi yardım alması konusunda eğitilir. Yüksek peritonit insidansı ve tekrarlayan enfeksiyonlar, kateterin yeniden yerleştirilmemesini gerektirir. Eğitim süresince aileye enfeksiyondan korunma yöntemleri öğretilir. Ayrıca aileye ve çocuğa emosyonel ve maddi destek sağlanmalıdır.

Böbrek Nakli

Organ nakilleri için organlar; canlı ve kadavra donörden sağlanabilir. Hemodiyaliz ve peritonel diyaliz uygulanan pediatrik yaş grubu hastalar büyüme ve gelişme geriliği başta olmak üzere birçok gelişimsel problemle karşı karşıya kalmaktadır. Pediatrik yaş grubu için en uygun tedavi yöntemi böbrek transplantasyonudur. Çocukların tam gelişmemiş immünolojik yapıları gibi sorunlar  nedeni ile transplantasyon işlemi yetişkinlere göre daha da zorlaştırır.

Böbrek Naklinde Hemşirelik Bakımı

• Organ nakli konusunda aile ve çocuğun bilgilendirilmesi gerekmektedir.
• Eğitim programları düzenlenmelidir ve bu programlara iletişim araçlarında yer verilmelidir.
• Kan basıncı kontrol altına alınmalı, kan şekeri kontrol altına alınması, düzenli egzersiz yapılması, beslenmeye dikkat edilmesi, tuz ve sıvı kısıtlaması, potasyum ve fosfor sınırlı ama günlük olarak alınması, demirden zengin yiyecekler yenmesi, aşıların yapılması konusunda eğitim verilmelidir.

Kronik Böbrek Yetmezliği tanısı çocuğa daha erken yaş dönemlerinde konulduğunda çocukların gelişimsel, sosyal ve psikolojik sorunlara daha fazla maruz kalmaktadır. Kronik hastalığın çocukta oluşturduğu sosyal ve psikolojik sorunlar birçok faktöre göre değişmekte olup çocuğun kronik hastalığa karşı göstereceği uyumu da zorlaştırmaktadır. Hemşirelik bakımı verirken planlayacağımız ya da planladığımız tüm bakımlarda (yaşam aktivitelerinde) bütüncül olarak hasta çocuk ve ebeveynlerine yönelik bir bakım modeli geliştirmemiz gerekmektedir.

Simbians Platformu ile doğru ve güncel sağlık bilgisinin erişilebilir olmasını sağlıyoruz. Tüm içerikler sadece sağlık profesyonelleri ve tıbbi yazarlar tarafından hazırlanmaktadır. 

Kaynaklar

Çavuşoğlu H. Çocuk Sağlığı Hemşireliği. Cilt 2. Ankara; Sistem Ofset Basımevi Tesisleri; 2004: 311-325.

Cihagir N., Kublay G. Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi Uygulanan Çocuklarda Evde İzlemin Peritonit Görülme Sıklığına Etkisi. Hacettepe Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2006; 13 (2) 1 -11

Yıldız S. Çocuklarda Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi (SAPD) ve Hemşirelik Bakımı. C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 1998; 2 (2) : 24-3.

Dalgılıç A. Çocuk Hastalarda Böbrek Nakli. Türkiye Klinikleri Journal of Pediatrics Sciences. 2008; 4(1):153- 163.

ÇELİK M. Çocuklarda Kronik Böbrek Hastalığı ve Hemşirelik Bakımı. Sağlık ve Toplum Yıl:27 , Sayı: 3 Eylül-Aralık 2017.

Jenkins, J., Solomon, J., Whittam, S. (2012). Applying the Roper. Logan. Tierney model in Practice (Second Edition). Elsevier Limited.

Törüner, E.K., Büyükgönenç, L. (2017). Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. Ankara:Göktuğ Yayıncılık.

TND. (2014). Türkiye’de Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon-Registry 2013. Ankara:Türk Nefroloji Derneği, 2014