Bilinç durumunu tanımak için basit ve güvenilir olan 5N1K sorusuna cevap almak çoğu zaman hayat kurtarıcı olabiliyor.
5N1K ise; ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden ve kim sorularından oluşmaktadır.
Mental Durum Tanılanması yapabilmek için oryantasyon/yönelim, hafıza, genel bilgi, dikkat, hesap yapma, konuşma ve dil, muhakeme ve yorum yapma/ayırt etme yeteneği sorgulanır ve değerlendirilir.
Nörolojik muayenenin büyük bir kısmını oluşturan kranial sinir değerlendirilmesi yapılırken baştan aşağıya doğru bir bütün olarak değerlendirme yapılmalıdır.
Koku Duyusunun Değerlendirilmesi
Öncelikle;
- Koku alabiliyor muyum?
- Kokuları ayırt edebiliyor muyum?
Sorularına cevap almak gerekir.
Görme Alanının Değerlendirilmesi
Görme alanı değerlendirmesine geçerken üç sinir aynı anda değerlendirilir ve her yöne göz hareketleri ve konverjans patolojilerinin yanı sıra istemsiz göz hareketinin varlığı araştırılır.
Bunlar için;
O göz hareketi, göz kapağı ve pupillerin hareketi ve boyutu ayrı ayrı değerlendirilir.
- Pupil genişler ve ışık refleksi (İR) kaybolur (direkt İR alınamaz, indirekt İR aynı taraf II. sinir ve karşı taraf III. sinir sağlam olduğundan alınır).
- Göz kapağının düşmesi- ptozis III. sinir ya da sempatik sinir lezyonunda oluşur. Oküler hareket altı farklı bakış yönünde değerlendirilir.
- Dışa (laterale) bakış lateral rektus kası ve abdüsens sinir (kraniyal sinir VI) aracılığı ile, aşağıya ve içeriye bakma ise süperior oblik kası ve troklear sinir (kraniyal sinir IV) aracılığı ile gerçekleşir.
Ağız Hareketlerinin Değerlendirilmesi
Ağız hareketleri değerlendirilmeye başlandığında dokunma, tat alma, çenenin motor fonksiyonları, yanak hareketleri ve dudağın kapanması değerlendirilir.
Fasyal sinir değerlendirmesi yapılırken motor, otonom ve duyu fonksiyonları olan karışık bir sinirdir. Yüz, dudak ve göz çevresindeki mimik kaslarını ve platisma kasını innerve eder. Ayrıca, dilin 2/3 ön kısmının tat duyusunu sağlar. Gözyaşı, submaksiller ve sublingual bezlere ulaşarak salgılama ile ilgili fonksiyonunu yerine getirir.
İşitme ve Dengenin Değerlendirilmesi
İşitme ve denge değerlendirilmesi yapılırken vestibülo-koklear (VIII) sinirin iki bölümü bulunmaktadır. Bunlar; işitme ile ilgili olan koklear sinir ve denge ile koordinasyonla ilgili olan vestibüler sinirdir. İşitme muayenesinde hastanın arkasına geçerek fısıltı şeklinde bir konuşmayı duyması test edilir veya kulağa yaklaştırılan saatin sesi dinletilerek test edilir.
Dengenin Değerlendirilmesi
Denge muayenesinde ise hasta önce normal olarak yürütülür. Orada bir özellik yoksa bir çizgi üzerinde yürütülür, dönüşler değerlendirilir ve gözler kapalı halden olduğu yerde yürüme hareketi yapası istenerek başlangıç noktasına göre ne kadar deviye olduğu test edilir.
Yutmanın Değerlendirilmesi
Yutma fonksiyonu değerlendirilirken dilin 1/3 arka kısmının duyusu ile parotis bezinin sekresyon fonksiyonunu da sağlanır. Muayenede öncelikle küçük dilin orta hatta olup olmadığı gözlenir. Sonra ise hastadan ‘aa’ demesi istenir ve palatal arkların her iki tarafta eşit olarak yukarıya doğru hareket etmesi beklenir.
En tanınmış olan sinir vagus siniri bu grubun en uzun siniridir. Vital fonksiyonların regülasyonu başta olmak üzere yutma, ses çıkarma gibi çeşitli fonksiyonları olan bir sinirdir.
Nörolojik muayene sırasında gag refleksinin değerlendirilmesi ile IX. kraniyal sinir ile birlikte test edilir. Burada hastadan ağzını açması istenir ve yumuşak bir cisim (çoğunlukla koni şeklinde katlanmış bir kağıt) ile palatal arklara iki taraflı ayrı ayrı dokunulur. Burada beklenen yanıt hastanın öğürmesidir.
Omuz kaslarının, sternokleidomastoid kasın, damak ve farenks kaslarının uyarılması değerlendirilirken bireye omuzlarını silkmesi veya başını döndürmesi söylenerek test edilebilir. Trapez ve sternokleidomastoid kaslarının kuvveti değerlendirilir. Kas gücü, omuzlara baskı uygulayarak ve hastaya omuz kaldırmaya karşı direnç göstermesi söylenerek değerlendirilir.
Dilin Değerlendirilmesi
Dil hareketinin değerlendirilmesinde dilin kas gücü ve dilde asimetri, atrofi, tremor değerlendirilir. Bireyin dilini dışarı çıkartması istenir. Dil orta hatta olmalıdır.
Yüzeyel Duyu Tanılaması
Dokunma-bası, soğuk, sıcak ve ağrıdır. Rutin nörolojik muayenede ağrı hafif törpülenmiş çengelli iğne veya kırılmış bir abeslang ile yapılabilir. Hastaya dokunulan tüm noktalarda cismi “sivri” olarak algılıyor mu ve tüm alanlar “aynı mı” diye sormak uygun yaklaşımdır. Isı muayenesinde ideal olarak bir test tüpüne sıcak diğerine soğuk su koyup hastadan ayırt edilmesi istenmelidir, ancak günlük poliklinik koşullarında soğuk bir cisim kullanılarak hastanın bunu soğuk hissedip hissetmediği sorulur.
Derin Duyu Tanılaması
Derin duyu tanılamasında pozisyon, pasif hareket ve titreşim duyuları test edilir. Pozisyon: Bireyin gözleri kapatılır, bireyin ekstremitelerinden biri belli bir pozisyona getilir. Bireydem diğer ekstremitesini benzer duruma getirmesi söylenir.
Pasif hareket: Birey gözleri kapalı iken, muayene eden kişi tarafından bireyin el ve ayak parmaklarına aşağı veya yukarı hareket ettirilmesi ve bireye hangi hareket olduğunun sorulmasıdır.
Titreşim: Diyapazonun titreşimlerini el bileği, ayak bileği, sternum gibi kemik çıkıntılarına dokundurarak bireyin hissedip hissetmediği sorulur. Bireyin yanıtlarını etkilememesi için gözleri kapalı iken yapılır.
Kortikal Duyu Tanılanması
Kortikal duyu tanılanmasında öncelikle bireyin yüzeyel ve derin duyu tanılanmasının normal olması gerekir.
İki nokta ayrımı: Bireyin gözleri kapalı iken, vücudun iki yanında aynı yerlere aynı anda künt bir araç ile dokunulur, dokunulan yerleri bireyin söylemesi istenir.
Stereognozi: Bireyin gözleri kapalı iken, eline bilindik bir obje (kalem, anahtar, bozuk para…vb.) verilmesi ve bireyin elindeki cismi tanımasıdır.
Grafestezi: Artirit vb. nedenlerle birey elindeki cismi inceleyemediğinde bireyin ele yazılanları ayırt etmesidir. Bireyin gözleri kapatılır, kalemin arka kısmı ile bireyin elinin içine okuyabileceği yönde rakam veya harf yazılır. Yazılan rakam veya harfi söylemesi istenir.
Motor sistem tanılaması genellikle kas-iskelet sistemi tanılanması sırasında gerçekleştirilir. Motor sistem tanılamasında kas kuvveti, kas tonusu, kas atrofisi ve istemsiz hareketler değerlendirilir.
İstemsiz hareketler: gözlem ile istemsiz hareketin yeri, tipi, şiddetine bakılır. Bireye ne zamandan beri başladığı, arttıran ve azaltan faktörler, lokalizasyonu ve uyku esnasında olup olmadığı sorulur.
Reflekslerin Tanılanması
Biseps refleksi: Bireye kollarını uzatarak gevşetmesi, 90 derecelik açı ile dirseğini uzatması söylenir. Antekubital fossadaki biseps tendonu tutulur ve biseps tendonu üzerine refleks çekici ile hafifçe vurulur. Beklenen yanıt biseps tendonun kasılmasının görülmesi ve önkolun fleksiyonunu elle hissetmektir.
Brakiyoradyal refleks: Bireyden kollarını gevşeterek ellerini uzatması istenir. Bileğin yaklaşık 2.5-5 cm üzerine radyal kemik çıkıntısına refleks çekicinin ucu ile hafifçe vurulur. Beklenen yanıt üst kolun pronasyonu ve bileğin fleksiyonunu elle hissetmektir.
Triseps refleksi
Bireye kollarını gevşetmesi, bir kolunu 90 derecelik açı ile kıvırması istenir. Dirseğin hemen üstündeki triseps tendonuna refleks çekici ile hafifçe vurulur. Beklenen yanıt triseps tendonun kasılmasını görmek ve önkolun ekstansiyonunu elle hissetmektir.
Patella refleksi
Birey bacaklarını sarkıtır ve diz 90 derecelik açıda kıvrılır ve dizkapağının aşağısında patella tendonuna vurulur. Beklenen yanıt alt bacağın ekstansiyonuna yol açan quadriseps kasının kasılmasıdır. Yanıt yok ise hastanın dikkati el parmaklarını kenetleme gibi başka kas aktivitesine çekilir.
